شهر اسلامی: تخیل یا واقعیت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دوره دکتری شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد قزوین،قزوین، ایران

2 استاد گروه شهرسازی، دانشکده شهرسازی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایر ان

3 استادیار گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه ازاد قزوین، قزوین، ایر ان

چکیده

شهر اسلامی واژه ای است که شرق شناسان ، عمدتا فرانسوی، با مطالعه کالبدی شهرهای شمال افریقا، جعل کرده اند و پاره ای از ویژگی ها را درباره ی شهرهایی که با آن برخورد داشتند بیان نمودند و به شهر اسلامی نسبت دادند در صورتی که این ویژگی ها برخی به اقلیم و برخی به در هم آمیختگی فرهنگ و آداب و رسوم سرزمینی با فرهنگ اسلامی باز می گردد که هیچ کدام ربطی مستقیم با آموزه های تکوینی و تشریعی جهان بینی اسلامی ندارد. برای بررسی مفهوم شهر در دین اسلام باید به مهمترین کتاب آن یعنی قرآن کریم و همچنین سنت پرداخته شود تا شاید بتوان ویژگی های تکوینی و تشریعی شهر اسلامی را دریافت. در این مقاله برای کاوش در مفهوم شهر از روش پدیدارشناسی و تأویل متن استفاده شد و چهار مفهوم(بلد، قریه، مدینه و مصر) ازکتاب مبین برای شهر استخراج گردید که ویژگی های این مفهوم توسط تفاسیر علمای مطرح دین و بررسی روایات مربوطه توسط آنها روشن و تکمیل شد و این ویژگی ها با نظریات شرق شناسان درباره ی شهر اسلامی و با نظریات جدید شهرسازی در جهان و همچنین با ویژگی های شهر معاصر(اسلامی) مقایسه و تطبیق گردید. بررسی های انجام شده نشان می دهد که در شریعت اسلامی برای نحوه ی زیست انسانها و سبک زندگی آنها دستورالعمل های مشخص وجود دارد که تعیین کننده ی شرایط زیست آنها در شهر می شوند و در نهایت شهر تحت تاثیر این شیو ه ی زیست و سبک زندگی شکل می گیرد و کالبد آن را در کنار عوامل دیگر(فرهنگی، جغرافیایی و ...) می سازد.آنچه امروزه شهر اسلامی نامیده می شود، بسیار دور از آموزه های یاد شده است و نمی تواند شهر اسلامی باشد. شهری اسلامی است که هم ظاهر آن و هم باطن آن اسلامی باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Islamic City: Imagination or Reality

نویسندگان [English]

  • Marziyeh Pourmohammadi 1
  • Seyyed-Hossein Bahrainy 2
  • Zohreh Davoudpour 3
1 Urbanism Phd Researcher Faculty of Architecture and Urbanism Engineering Islamic azad university Qazvin branch , Qazvin, iran
2 Professor, Urban Planning Faculty, Fine Art Campus, University of Tehran, Tehran, Iran
3 Assistant Professor, Faculty of Architecture and Urbanism Engineering Islamic azad university Qazvin branch , Qazvin, iran
چکیده [English]

Islamic city” is a term coined by mostly French orientalists who had undertaken the structural studies of cities in the northern Africa. They provided some characteristics of the cities they had observed (and not all cities with Muslim residents), and they attributed the characteristics to the Islamic city, despite the fact that some of these characteristics went back to climates, and others to the interminglement of cultures, manners, and customs of a land with the Islamic culture, which were not directly related to the existential and legislative doctrines within the Islamic worldview. Therefore, in order to scrutinize the concept of city in Islam, we need to consult its most important source, that is Quran, as well as the tradition (or hadiths, that is, the speeches and deeds of the household of the Islamic Prophet), so that the existential and legislative characteristics of the Islamic city might be understood. In this paper, the method of phenomenology and the text interpretation were used to explore the notion of the city, and the four concepts, i.e., “balad,” “qaryah,” “madina,” and “misr” were extracted from Quran. Features of these concepts were elaborated by drawing on exegeses provided by the prominent religious scholars and the investigation of the relevant hadiths. These features were then compared with the theories of the orientalists about the Islamic city as well as the modern theories of urbanization and features of the contemporary (Islamic) cities. Studies showed that in the Islamic Sharia, there are specific instructions for the people’s lifestyle, which determine the conditions in which they live in the city, and finally, the city is formed and its physical structure is constructed under the influence of such lifestyle, along with the other factors (cultural, geographical, etc.). What is known today as the Islamic city is very far from the aforementioned doctrines, and cannot be the Islamic city. A city is Islamic if both its appearance and essences (people’s ethics and behavior) are Islamic.

کلیدواژه‌ها [English]

  • City
  • Islam
  • Orientalism
  • Modern Theories of Urbanization
  • Utopia
اراکی، محسن. (1397). فقه عمران شهری. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
بحرینی، حسین، ولدخانی، حامد.( 1397). دهکده شهری: الگویی برای سکونتگاه پایدار. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
پرتوی، پروین.(1392). پدیدارشناسی مکان. تهران: فرهنگستان هنر.
جوادی آملی، عبدا... .(1391). مفاتیح الحیاه. قم : مرکز نشر اسراء.
حکیم، بسیم سلیم. شهرهای عربی-اسلامی: اصول شهرسازی و ساختمانی. ترجمه م ملک احمدی و ع اقوامی مقدم(1381). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
دانش، جابر.(1389). ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮی و اﺻﻮل ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﺑﯽﮐﺎﻟﺒﺪی ﺷﻬﺮاﺳﻼﻣﯽ. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 1، 15-31.
ریمون، آندره. مقدمه ای بر شهرهای بزرگ عربی- اسلامی. ترجمه ح. سلطانزاده(1370). تهران: نشر مترجم.
سجادیان، مهیار، صفایی پور، مسعود. (1394). جستاری بر تحولات و تطورات مفهوم شهر اسلامی. جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس، 24، 159- 197.
شاکر، کمال مصطفی. (1392). خلاصه المیزان (4 جلد). مترجم فاطمه مشایخ. تهران: اسلام.
طباطبایی، سید محمد حسین. (1386).  تفسیر المیزان(20 جلد). ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی.قم: دفتر انتشارات اسلامی.
عمران زاده، بهزاد. (1394). تبیین عدالت فضایی در شهر آرمانی اسلام. رساله دکتری،دانشگاه تهران، دانشکده جغرافیا.
عمید، حسن.(1390). فرهنگ عمید. تهران : انتشارات امیرکبیر.
فارابی، ابونصر. السیاسه المدنیه. ترجمه حسن ملکشاهی(1389). تهران: سروش.
فرجام، رسول، سلیمانی مقدم، هادی و چاوشی، اسماعیل. (1390). مفهوم اجتماعی شهر از منظر متون و تعالیم اسلامی. برنامه ریزی منطقه ای، 1(2)، 27-40.
فلاحت، سمیه. (1390). برساخت شهر اسلامی. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 3،  35-44.
قرآن کریم. (1382). ترجمه محمد مهدی فولادوند. تهران: دارالقرآن الکریم.
قمی،عباس. (1382). فرهنگ واژگان قرآن کریم. مترجم غلامحسین انصاری. تهران: نشر بین الملل.
لینچ، کوین. تئوری شکل شهر. ترجمه سید حسین بحرینی (1381). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مکارم شیرازى، ناصر. (1371). تفسیر نمونه(28 جلد). تهران: دار الکتب الإسلامیة. (کتاب اصلی در سال 1371 منتشر شده است)
معین، محمد. (1392). فرهنگ معین (6 جلد). تهران : انتشارات امیرکبیر.
نرم افزار جامع تفاسیر نور(3).
-نقی زاده، محمد.(1387). شهر و معماری اسلامی(تجلیات و عینیات). اصفهان: انتشارات مانی.
نقی زاده، محمد .(1389).  تاملی در چیستی شهر اسلامی. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 1، 1-14.
-نقی زاده، محمد (1396 ) . شهر اسلامی از اندیشه تا ظهور. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
Abu-Lughod, J. L. (1987). The Islamic city–Historic myth, Islamic essence, and contemporary relevance. International Journal of Middle East Studies19(2), 155-176.
Alsayyad, N. (1991). Cities and caliphs, on the genesis of arab muslim urbanism. New York: greenwood press.
Hourani, A.H. (1970). The slamic city in the light of recent research in: A.H. Hourani and S.M. Stern, Eds. The Islamic city. Oxford, Cassirer: [Philadelphia]university of pennsylvannia press.
Lapidus, I.M. (1967). Muslim city in the later middle ages. Cambrighe: Harvard university press.
Lapidus I.M. (1969). Muslim city and Islamic societies. In: ira M. lapidus, ed. Middle eastern city, a symposium on ancient, Islamic, and contemporary middle eastern urbanism. Berkeley: university of California press.
Le Tourneau, R., & Clement, B. A. (1961). Fez in the Age of the Marinides... Translated from the French by Besse Alberta Clement. Norman.
 Raymond, A. (2005). Urban Life and Middle Eastern Cities. A Companion to the History of the Middle East, 207.
Von Grunebaum, G. E. (2013). Islam: essays in the nature and growth of a cultural tradition. Routledge.
Wheatley, P. (1976). Levels of space awareness in the traditional Islamic city. Ekistics, 354-366.   
Wirth, E. (1975). Die orientalische stadt. Saeculum 26, 45-94.