بررسی جایگاه «طراحی شهری» در قوانین شهرسازی ایران (تحلیل محتوای مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری ایران از سال 1343 تا 1395 ه.ش.)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد طراحی شهری، گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

در چند دهة اخیر، مقاله‌ها و کتاب‌های علمی متعددی در باب مبانی نظری «طراحی شهری» نوشته و منتشر شده است. اما در واقعیت، هنوز «کیفیت فضاهای شهری» به­عنوان مهم‌ترین دغدغه این دانش و حرفه، در بسیاری از شهرهای دنیا و به­طور خاص در کشور ما نمود عینی خود را نیافته است. عملیاتی کردن دانش «طراحی شهری»، به کمک تدوین و تنظیم چهارچوب‌ها، الزامات و شاخص‌های آن در متون قانونی کشور، به­عنوان اسناد بالادست و برنامه‌های هدایت توسعه، امکان‌پذیر می‌شود. این نوشتار به­منظور بررسی جایگاه «طراحی شهری» در قوانین شهرسازی ایران، به تحلیل محتوای مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در فاصله زمانی سال‌های 1347 تا 1395 ه.ش. پرداخته است. با این هدف، یافتن مهم‌ترین «موضوعات» و «موضع»‌های طراحی شهری که در مصوبات شورا مورد اشاره یا تأکید قرار گرفته، مد نظر بوده است. به این منظور پس از مطالعه دقیق متن مصوبات در بازه زمانی یادشده، با رویکرد تفسیری- تحلیلی و به کمک روش تحلیل محتوای کیفی، مصوبات موضوعات مرتبط با طراحی شهری پرداخته شده بود، استخراج گردید و سپس محتوای مرتبط با طراحی شهری، در این 87 مصوبه مورد بررسی قرار گرفت. تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد که در سهم اندک توجه به طراحی شهری در مصوبات این شورا (کمتر از 5 درصد)، بیشترین تأکید بر موضوعات «طراحی پهنه‌ها و محورها با هدف توسعه گردشگری» و «توجه به بافت‌ها و بناهای تاریخی» با 7.48 درصد و «طراحی منظر شهری» با 6.95 درصد بوده است. در میان موضع‌ها نیز پهنه‌های اطراف «بناهای تاریخی و یادبود» با 19.81 درصد و «بافت‌های تاریخی» با 16.03 درصد بیشتر از سایر مواضع شهری در مصوبات شورا مورد توجه بوده‌ است. این بررسی در مجموع، سهم اندک توجه به «طراحی شهری» و «اسناد موضعی – موضوعی» وابسته به آن را در میان مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری ایران نشان می‌دهد. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Study on the Status of ‘Urban Design’ In Iran’s Urban Rules (A Content Analysis of the Decisions of Iran’ Supreme Council for Urbanism and Architecture from 1964 to 2016)

نویسندگان [English]

  • Maryan Roosta 1
  • Mahmoud Ghasempour 2
1 Assistant Professor, Dep. of Urbanism, Faculty of Arts and Architecture, Shiraz University, Shiraz, Iran
2 M.A. in Urban Design, Dep. of Urbanism, Faculty of Arts and Architecture, Shiraz University, Shiraz, Iran
چکیده [English]

Over the past few decades, numerous articles and scientific books have been published on the theoretical foundations of urban design. However, in reality, ‘the quality of urban spaces’ as the most important concern of this field and profession has not yet been put into practice in many cities and especially in our country. Operationalization of urban design knowledge is feasible through the formulation and preparation of frameworks, requirements, and indicators in the legal texts of the country as upstream documents and development guidance programs. In order to investigate the status of ‘urban design’ in Iran's urban planning laws, this paper analyzes the content of the decisions made by the Supreme Council of Urbanism and Architecture of Iran from 1964 to 2016. To this aim, the most important ‘themes’ and ‘positions’ of urban design that were mentioned or emphasized in the council's resolutions were considered. For this purpose, the text of the decisions made during the mentioned period was first carefully read. Using an interpretive-analytical approach and the qualitative content analysis method, the decisions that were somewhat related to urban design issues were extracted and then the content related to urban design was examined in these 87 drafts. Analysis of the data indicates that while the smallest attention was paid to urban design in the decisions of the council (less than 5%), the highest degree of emphasis was on ‘designing zones and axes for the development of tourism’ and ‘attention to the textures and monuments’ with 7.48% and ‘urban landscape design’ with 6.95%, respectively. Among the positions, the surrounding areas of ‘monuments and memorials’ with 19.81% and ‘historical textures’ with 16.03% have received further attention compared to other urban positions in the council's resolutions. In sum, this study is indicative of a small share of attention paid to ‘urban design’ and ‘relevant documents’ in the decisions made by the Iran’s Supreme Council for Urbanism and Architecture.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Urban design
  • Iran’s Supreme Council for Urbanism and Architecture
  • Content Analysis
بحرینی، سیدحسین و امین‌زاده، بهناز (1385). طراحی شهری در ایران؛ نگرشی نو. نشریه علمی- پژوهشی هنرهای زیبا، 26، 13- 26.
بنکدار، احمد، قرایی، فریبا و ناصر برک‌پور.(1391). بررسی تطبیقی جایگاه اسناد طراحی شهری در نظام برنامه‌ریزی ایران و انگلستان. نشریه علمی پژوهشی نامه معماری و شهرسازی، 4 (8)، 147- 167.
بهزادفر، مصطفی. (1381). مفهوم طراحی شهری و انگاره‌های قطعیت‌گرا، فصلنامه مدیریت شهری. 3 (9)، 16-27.
پاکزاد، جهانشاه. (1381). کیفیت محیط شهری، مطالبه معوقه شهروندان. فصلنامه مدیریت شهری، 3 (9)، 6-15.
ذکاوت، کامران. (1381). طراحی شهری و تأکیدهای محتوایی در نظام هدایت. فصلنامه مدیریت شهری، 3 (9)، 28-43.
سلطانی آزاد، فرهاد. (1381). طراحی شهری و جایگاه آن در سلسله‌مراتب طرح‌های توسعه شهری. فصلنامه مدیریت شهری، 3 (9)، 44- 53.
عباس‌زادگان، مصطفی، بهزادفر، مصطفی و نینا الوندی‌پور. (1392). کاربست سیاست‌های طراحی محور در فرآیند چارچوب توسعه اجتماعات محلی. نشریه انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، 6، ، 49 – 59.
کوآن، رابرت، 1385،  اسناد هدایت طراحی شهری. ترجمه گورش گلکار و سولماز حسینیون. تهران: انتشارت اسلیمی.
گلکار، کورش. (1386). طراحی شهری در عمل؛ الگویی برای هدایت و کنترل چندسطحی در طراحی شهری. فصلنامه آبادی، 21. 30 – 37.
گلکار، کورش. (1387). کند و کاوی در تعریف طراحی شهری. تهران: انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
گلکار، کورش. (1388). طراحی شهری  سیاست‌گذار و طراحی شهری طرح‌ریز؛ الگوهای عملیاتی برای تدوین ابزارهای هدایت و کنترل در ایران. فصلنامه علمی- پژوهشی صفه، 46، 51- 66.
لنگ، جان. (1387).  طراحی شهری؛ گونه‌شناسی، رویه‌ها و طرح‌ها. ترجمه سید حسین بحرینی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
وطن‌خواهی، محسن و اقوامی مقدم، عارف. (1393). مجموعه مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری ایران (از بدو تأسیس تا پایان سال 1392). تهران: انتشارات آزادپیما.
Bacon, E.N. (1963).  Urban Design as a Force in Comprehensive Planning. Journal of The American Planning Association, 29 (1), 2-8.
Carmona, M. (1996) Controlling Urban Design, Part1: A Possible Renaissance. Journal of Urban Design, (1)
Carmona, M. Punter, J. & Chapman, D. (2002).  From Design Policy to Design Quality; The Treatment of Design in Community Strategies, Local Development Frameworks and Action Plans. London: Thomas Telford Ltd.
Carmona, M., Heath, T., Oc, T. & Tiesdell, S. (2003). Public Places - Urban Space: The Dimensions of Urban Design. The Architectural Press: Oxford. 
Cowan, R. (2005). The Dictionary of Urbanism. Tisbury: Streetwise Press.
DETR & CABE. (2000).By Design, Urban Design in the Planning System: Towards Better Practice. London: Thomas Telford.
Punter, J. & Carmona, M. (1997). Design Dimension of Planning Theory, Content and Best Practice for Design Policies. London: Taylor & Francis Pub.
Punter, J. (1999) Design Guidelines in American Cities; A Review of Design Policies and Guidance in Five West Coast Cities. Liverpool: Liverpool University Press.