بازخوانی پیوستار ریخت‌شناسیک پهنه‌مبنا در روند تکوین فُرم محیط انسان‌ساخت شهر ایرانی - ترسیم برش‌عرضی شیراز معاصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، بخش شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشکده هنر و معماری دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

گسترش نامتوازن، و درهم‌تنیدگی عناصر و پهنه‌های ناهمگون، یکی از اصلی‌ترین عوامل بروز آشفتگی و گسست در فُرم و پیوستار ریخت‌شناسیک شهرهاست. ارتباط میان شهر به مثابه بارزترین جلوه محیط انسان‌ساخت با پس زمینه طبیعی اش، طی تاریخ تکوین شهرهای ایرانی، همواره نمایانگر نوعی هماهنگی بوده است. سرشت تکامل شهر، وجود یک هسته آغازین و سازمان یابی واحدهای مشخص فضایی-کالبدی پیرامون آن را نشان می دهد. در این ترکیب، مقطع عرضی شهر به نحوی شکل می گیرد که بیشترین تراکم در مرکز نمود می‌یابد، و با گذار تدریجی به پیرامون، از فشردگی بافت کاسته می گردد. این روند تا رسیدن به آستانه پیوند محیط کالبدی و پس زمینه طبیعی ادامه یافته، و مرز باروها و حصارهای تاریخی شهر، به نوعی ورود به عرصه طبیعی را نمایان می‌سازد. این پژوهش آزمونی است در انطباق‌پذیری روش برش‌عرضی با تأکید بر وجه فرآیندی این روش و بومی‌سازی آن در شرایط شهری شیراز، به نحوی که پهنه های متفاوت بر پایه شناخت همه جانبه ویژگی‌های آن‌ها و با کمک سامانه اطلاعات جغرافیایی از یکدیگر متمایز می شوند. در این مقاله با تکیه بر ادبیات شکل گرفته مبتنی بر لزوم تبعیت از نظمی منتج از سرشت تکوین شهرها، به ترسیم و تحلیل برش عرضی شهر شیراز پرداخته شده است. ضرورت ترسیم و ارائه این برش عرضی زمانی نمایان تر می گردد که نتایج نشان می دهند، روند دگرگونی و رشد شهر، مسیری بسیار متفاوت از پیوستار و نظم ریخت‌شناسیک شهر تاریخی را پیموده است. بر این اساس، برونداد پژوهش، ارائه برش‌عرضی شهر و تعیین پهنه‌های شش‌گانه و خاص ریخت‌شناسیک شیراز است. نتیجه پژوهش، تدارک بستر استفاده از ضوابط مبتنی بر فرم محیط انسان‌ساخت، در هریک از این پهنه‌ها با هدف پرهیز از منطقه‌بندی‌های رایج است. اقدامی که تأثیر به سزایی بر ایجاد نظم دوباره، و برقراری تعادل میان بستر طبیعی و محیط انسان‌ساخت خواهدداشت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Study of the Zone-Based Morphologic Continuum in the Process of Built Environment Form of an Iranian City: Drawing the Urban Transect of Contemporary Shiraz

نویسندگان [English]

  • Sahand Lotfi 1
  • mahsa sholeh 1
  • Tannaz Tabrizi 2
1 Department of Urbanism, School of Art and Architecture, Shiraz University
2 Master of Urban Design Student, Department of Urban Planning, Faculty of Art and Architecture, Shiraz University
چکیده [English]

One of the most important factors causing urban sprawl and a rupture in the form or the morphologic continuum is the imbalanced growth of cities along with the entanglement of heterogeneous elements and zones. Through the history of the evolution of Iranian cities, the relationship between a city as the most striking manifestation of built environment and its natural surrounding has always been an indication of a kind of harmony. The nature of the evolution of the city reveals the presence of an initial nucleus and the organization of certain specific spatial-physical bodies around it. In this combination, the city transect is formed in such a way that the highest density is reflected in the center. With transition to the periphery, the density of the texture is reduced. This process continues up to the connection between the physical environment and the natural background, and the boundary of the city's ramparts and historic fences represents some kind of entry into the natural arena. With an emphasis on the process-oriented nature of the transect procedure, this study is an attempt to customize and localize the procedure of drawing the urban transect of Shiraz as a method to differentiate various urban landscapes by recognizing their features and analyzing them with GIS. In this study, based on the literature indicating the necessity of following the order resulting from the nature of the evolution of cities, the urban transect of Shiraz has been drawn and analyzed. The necessity of drawing and presenting this transect is more evident when the results reveal that the process of transformation and urban growth has been thoroughly different from the continuum and morphologic order of the historic city. Accordingly, the output of this study is to present an urban transect of Shiraz and determine its six morphologic zones. The result of the study is to provide a framework for using the rules based on built environment form in each of these zones with an aim to avoid common zoning. In fact, this measure can have a significant impact on re-establishing order and creating balance between natural and built environments.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Urban transect
  • Built environment
  • Morphologic transects
  • Shiraz

مراجع

اخوت، هانیه، الماسی‌فر، نینا و بمانیان، محمدرضا. (1389). معماری و شهرسازی سنتی در کشورهای اسلامی. تهران: نشر هله.
اردلان، نادر و بختیار، لاله. (1380). حس وحدت. ترجمه حمید شاهرخ، اصفهان: نشر خاک.
بذرگر، محمدرضا. (1382). شهرسازی و ساخت اصلی شهر. شیراز: کوشامهر.
بور، والتر (1376). شهر و مسئله تشخّص. ترجمه مهرناز مولوی، مجله آبادی، 22، 28-33.
پیرنیا، محمدکریم. (1347). سبک‌شناسی معماری ایران. باستان‌شناسی و هنر ایران، 1، 43-54.
تاورنیه، ژان باتیست. (1362). سفرنامه تاورنیه. ترجمه حمید ارباب شیرانی، چاپ دوم، تهران: نشر نیلوفر.
توسلی، محمود. (1376). قواعد و معیارهای طراحی فضاهای شهری. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
دلاواله، پیترو. (1370). سفرنامه پیترو دلاواله. ترجمه شجاع‌الدین شفا، تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی.
دهخدا، علی اکبر. (1373). لغت نامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
رهنمایی، محمد تقی. (1386). گردشگری شهری. تهران: سازمان شهرداری‌ها.
شاردن، ژان. (1362). سفرنامه شاردن. ترجمه اقبال یغمایی، جلد دوم تا چهارم، تهران: نشر توس.
عمید، حسن (1359). فرهنگ فارسی عمید، تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر.
فیضی، محسن و اسدپور، علی. (1392). تحلیل منظر کلان تاریخی براساس ترسیم های جهان گردان خارجی. باغ نظر، 24، 3-12.
میرمقتدایی، مهتا. (1383). معیارهای شناخت و  ارزیابی هویت کالبدی شهرها، نشریه هنرهای زیبا، 19، 29-38.
مهریار، محمد، فتح الله یف، شامیل و قدیری، بهرام.(1378). اسناد تصویری شهرهای ایرانی دوره قاجاریه. تهران: دانشگاه شهید بهشتی، سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه).
همایون، غلامعلی (1383). اسناد مصوّر اروپاییان از ایران. چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
Ahmed, C. F., & Sekar, S. P. (2013). Three-dimensional (3D) volumetric analysis as a tool for urban planning: a case study of Chennai (pp. 731–742). Presented at the THE SUSTAINABLE CITY 2013, Putrajaya, Malaysia. https://doi.org/10.2495/SC130621
AICP, E. T. (2009). Design by the Rules: The Historical Underpinnings of Form-Based Codes. Journal of the American Planning Association, 75(2), 144–160.https://doi.org/10.1080/01944360802686662
Arntz, K. and University of Central England in Birmingham (2002). Building regulation and the shaping of urban form in Germany. Birmingham: University of Central England, School of Planning and Housing.
Ben-Joseph, E. (2005).  The code of the city: Standards and the hidden language of place-making, Cambridge: MIT Press.
Bohl, Charles C., and Plater-Zyberk, E. (2006). Building Community across the Rural-to-Urban Transect [The Transect]. Places 18(1), 4-17.
Borys, H., Talen, E., and Lambert, M. (2017). Form-Based Codes? You’re not alone. Retrieved January 18, 2018, from http://www.placemakers.com/how-we-teach/codes-study/
Burdette, J. T. (2004). Form-based codes: A cure for the cancer called Euclidean zoning?, Doctoral dissertation, Virginia Tech.
Carmona, M., Health, T., and Tiesdell, S. (2003). Public Places, Urban Spaces. London: Routledge.
Carmona, M., Marshall, S., & Stevens, Q. (2006). Design codes: their use and potential. Progress in Planning, 65(4), 209–289. https://doi.org/10.1016/j.progress.2006.03.008
Daniels, T. and Daniels, K. (2015). The Environmental Planning Handbook for Sustainable Communities and Regions. Chicago: APA Planners Press.
Duany, A. (2002). Introduction to the Special Issue: The Transect. Journal of Urban Design, 7(3), 251–260. https://doi.org/10.1080/1357480022000039321
Duany, A. and Plater-Zyberk, E. (2000). The Lexicon of New Urbanism, DPZ & Co.
Duany, A. Sorlein, S. and William, W (2008).  Smart Code Version 9 and Manual. New Urban News Publications.
Form-Based Codes Institute at Smart Growth America (2017). Practical Idealism: FBCs as the Framework for Building Sustainable Places, Retrieved January 20, 2018, from https://formbasedcodes.org/articles/practical-idealism-fbcs-framework-building-sustainable-places/
Garde, A. (2018). Form-Based Codes for Downtown Redevelopment: Insights from Southern California. Journal of Planning Education and Research, 38(2), 198–210.
Larkham, P. J. (2001). Regulation and the Shaping of Urban Form in the UK, University of Central England, School of Planning and Housing.
Larkham, Peter J. (1998). Urban Morphology and Typology in the United Kingdom. In Typological Process and Design Theory. Attilio Petruccioli (ed). Cambridge, Massachusetts: Aga Khan Program for Islamic Architecture.
Moudon, Anne. (1997). Urban morphology as an emerging interdisciplinary field, Urban Morphology, 1, 3-10.
Pierce, N. (2003). Zoning: Ready to be Reformed? (Feb 2, 2003), available at http://www.postwritersgroup.conVarchives/peir0127.htm
Scheer, B. C. (2004). The radial street as a timeline. Suburban Form: An International Perspective, 102.
Schnabel, M. A., Zhang, Y., & Aydin, S. (2017). Using Parametric Modelling in Form-based Code Design for High-dense Cities. Procedia Engineering, 180, 1379–1387. https://doi.org/10.1016/j.proeng.2017.04.301
Steuteville, R. (2015). Form-based coding: Are we there yet? Retrieved from http://bettercities.net/news-opinion/blogs/robert-steuteville/21778/form-based-coding-are-we-there-yet
Talen, E. (2002). Help for Urban Planning: The Transect Strategy. Journal of Urban Design, 7(3), 293–312. https://doi.org/10.1080/1357480022000039349
Talen, E. (2009). Design by the rules: The historical underpinnings of form-based codes, Journal of the American Planning Association, 75(2), 144-160.
Talen, E. (2012). City rules how regulations affect urban form. Washington, D.C.: Island Press.
Talen, E. (2013). Zoning For and Against Sprawl: The Case for Form-Based Codes. Journal of Urban Design, 18(2), 175–200. https://doi.org/10.1080/13574809.2013.772883
Yin, R. K. (2014). Case study research: Design and methods. Thousand Oaks: Sage Publications.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 02 اردیبهشت 1397
  • تاریخ بازنگری: 29 مرداد 1397
  • تاریخ پذیرش: 22 شهریور 1397

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار