تبیین مفاهیم و رویکردهای ساختار فضایی در مناطق شهری چندمرکزی: ارائه چارچوبی مفهومی

نوع مقاله : مقاله مروری

نویسندگان

1 استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، گروه جغرافیای انسانی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، گروه جغرافیای انسانی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

بیان مسئله: گرایشات اولیه تمرکززدایی و تغییرات در تکنولوژی اطلاعات، حمل‌ونقل و ارتباطات منجر به تغییر ساختاری عمده‌ای در شهرها شد که ظهور مناطق شهری چندمرکزی را در پی داشته است. با این حال در سال­های اخیر توسعه شهری چندمرکزی به بحثی مهم بین محققان شهری، جغرافیدانان، برنامه­ریزان، اقتصاددانان و سیاست­گذاری شهری تبدیل شده است و هر کدام از دیدگاه خود به آن پرداخته­ و تعاریفی ارائه کردند.
هدف: این پژوهش با این هدف به بررسی رویکردهای نظری مناطق شهری چندمرکزی و تبیین آن از منظر مفاهیم مرتبط و رویکردهای آن پرداخته تا یک مدل مفهومی برای درک ساختار فضایی تبیین کند.
روش:روش تحقیق به­کار گرفته شده تحلیل محتوی کیفی بود؛ به­طوری­که با مفروض گرفتن تعریف­های مشخص به مطالعه متون تعیین شده پرداخت شد. این مفاهیم و تعاریف عملیاتی بر اساس مباحث نظری استخراج شد که گام نخست یعنی برنامه­ریزی را شامل می­شد. منابع تحقیق براساس معتبرترین پایگاه علمی جهانی مورد بررسی قرار گرفت. در گام دوم بازیابی منابع بر اساس کلید واژگان، عنوان و چکیده انجام شد و نهایتاً در مرحله سوم تحلیل و چارچوب مفهومی تدوین شد.
یافته‌ها: یافته­های تحلیل نشان داد مفهوم چندمرکزی بر مبنای بعد مقیاس جغرافیایی درون و برون شهری و ماهیت تحلیل و تجویزی قابل تبیین است. همچنین بررسی­ها نشان داد که منطقه شهری چندمرکزی عملکردی نسبت به چندمرکزی ریخت‌شناسی کمتر درک شده است. رویکرد ریخت‌شناسی بر پایه میزان جمعیت، فعالیت یا اشتغال است و رویکرد عملکردی بر شبکه‌های زیرساختی، جریان­ها و تعاملات بین گره‌های شهری به­عنوان روابط بین‌شهری، فاصله، رفت‌وآمدهای روزانه و شبکه فعالیت‌ها تاکید دارد. توزیع جریان­ها در این رویکرد می­تواند یک طرفه یا دوطرفه باشد. همچنین سیستم­های شهری دارای یکپارچگی فضایی ساختار عملکردی ممکن است، نامتعادل باشد و از سویی دیگر سیستم­های شهری متعادل به لحاظ عملکردی ممکن است دارای یکپارچگی فضایی ضعیف یا قوی باشند.
نتیجه ­گیری: در نهایت اینکه برای مناطق شهری چندمرکزی چهار بعد پژوهش­های تحلیلی – توصیفی برای نشان دادن، اندازه­گیری و مشخص کردن وضعیت موجود یک ساختار فضایی، بعد مفهومی است برای تشخیص پیکربندی فضایی چنین ساختاری، بعد حوزه فضایی برای تحقق بعد مفهومی تحلیلی یا تجویزی و بعد عملکردی و ریخت‌شناسی قابل تشخیص است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explain the concepts and approaches of polycentricity urban regions; The conceptual framework

نویسندگان [English]

  • Ali Hosseini 1
  • Ahmad Pourahmad 2
1 Assistant Professor, Department of Human Geography, Faculty of Geography, University of Tehran, Tehran, Iran
2 Professor, Department of Human Geography, Faculty of Geography, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

Background: Early decentralization and changes in information technology, transportation, and communications led to major structural changes in cities that led to the emergence of polycentric urban region (PUR). In recent years, however, polycentric urban development has become an important topic of discussion among urban researchers, geographers, planners, economists, and urban policymakers, and each has addressed and defined it from its own perspective.
Objectives: The purpose of this study is to examine the theoretical approaches of polycentricism and explain it from the perspective of related concepts and approaches to explain a conceptual framework for understanding the spatial structure.
Method: These operational concepts and definitions were derived from theoretical discussions, which included the first step, planning. Research sources were examined based on the world's most authoritative scientific database. In the second step, resource retrieval was performed based on keywords, title and abstract, and finally, in the third step, analysis and conceptual model were developed.
Result: The findings of the analysis showed that the concept of polycentric can be explained based on the dimension of intra-urban and inter-urban geographical scale and the nature of analysis and prescriptive. Studies have also shown that the functional polycentric urban area is less well understood than the morphological. The morphological approach is based on population, activity, or employment, and the functional approach emphasizes infrastructure networks, flows, and interactions between urban nodes as inter-city relationships, distance, daily traffic, and network activity. The distribution of currents in this approach can be one-way or two-way. Also, urban systems with spatial integration may have a functional structure, be unbalanced, and on the other hand, functionally balanced urban systems may have weak or strong spatial integrity.
Conclusion: For polycentric urban region, the four dimensions of analytical-descriptive research to show, measure, and determine the status quo of a spatial structure are a conceptual dimension for the spatial configuration of such a structure, the spatial dimension for the realization of an analytical conceptual dimension. Prescription and functional dimension and morphology are recognizable.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Urban Spatial Structure
  • Monocentricity
  • Polycentric city
  • Polycentric Urban Regions
  • Morphological and Functional Polycentric
بهفروز، فاطمه. (1364). تکامل تئوری مکان مرکزی. رشد آموزش جغرافیا، 3، 20-23.
پیری، سیما و صارمی، حمیدرضا. (1397). تحلیل ساختار فضایی جمعیت منطقه کلان شهری تبریز. مدیریت شهری، 53(4)، 77-92.
حسینی، علی و پوراحمد، احمد. (1398). تحلیل ساختار فضایی شهری با تأکید بر توزیع فضایی شاغلان و فعالیت در شهر تهران. پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 7(4)، 677-699.
حسینی، علی، پوراحمد، احمد و زیاری، کرامت الله. (1397). تحلیل ساختار فضایی شهری با تأکید بر بعد جمعیتی رویکرد ریخت­شناسی شهر چندهسته­ای؛ مطالعه مورد: شهر تهران. مجله آمایش جغرافیایی فضا، 8(30)، 19-38.
داداش­پور، هاشم و الوندی­پور، نینا. (1397). واکاوی رویکرد فضایی عدالت در پژوهش‌های نابرابری‌ منطقه‌ای؛ مروری نظام‌مند در حوزه میان‌رشته‌ای. فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، 10(3)، 79-112.
رضوانی، محمدرضا، فرجی سبکبار، حسنعلی، دربان آستانه، علیرضا و کریمی، سیدهادی. (1396). شناسایی و اعتبارسنجی عوامل و شاخص­های کیفیت محیطی موثر در برندسازی مقاصد گردشگری روستایی با استفاده از روش تحلیل محتوا (مورد مطالعه: منطقه قومی فرهنگی اورامانات در استانهای کردستان و کرمانشاه). پژوهش­های روستایی، 30(2)، 321-345.
زنگنه، حسین، ولایتی، الهه و ابوالقاسمی، ابراهیم. (1396). تعیین ویژگی­های محتوای آموزشی (برنامه درسی) الکترونیکی از منظر نظریه بار شناختی به روش تحلیل محتوای کیفی قیاسی. پژوهش­های کیفی در برنامه­ریزی درسی، 7(2)، 122-143.
سعیدنیا، احمد. (1382). ساختار فضایی کلانشهر تهران. مجموعه مقالات کارگاه تخصصی تدوین سیاست­های راهبردی برای توسعه آتی شهر تهران. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
شکویی، حسین. (1391). دیدگاه­های نو در جغرافیای شهری (جلد اول، چاپ پانزدهم). تهران: انتشارات سمت.
قائدی، محمدرضا و گلشنی، علیرضا. (1395). روش تحلیل محتوا، از کمی­گرایی تا کیفی­گرایی. فصلنامه علمی - پژوهشی روش­ها و مد­­ل­های روانشناختی، 7(23)، 57-82.
کریپندورف، کلوس. (1980). تحلیل محتوا؛ مبانی روششناسی. ترجمه هوشنگ نایبی. (1395). تهران: نشر نی.
ملک­زاده، ندا؛ داداش­پور، هاشم و رفیعیان، مجتبی. (1398). بررسی عوامل موثر بر ساختار فضایی شهری و منطقه­ای با استفاده از روش تحلیل محتوا. دانش شهرسازی، 3(4)، 1-14.
مهدی­زاده، جواد. (1383). نظریه­های جدید اقتصادی - اجتماعی در مطالعات شهری (بحث اول، نظریه نو مارکسی ‏در توسعه شهری). جستارهای شهرسازی، 7، 40-44. ‏