تبیین نقش قدرت-دانش در برنامه‌ریزی فضایی با تأکید بر قدرت انضباطی و زیست-قدرت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری شهرسازی ، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 استاد گروه برنامه‌ریزی و طراحی شهری و منطقه‌ای، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

3 استادیار گروه علوم و اندیشه سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

بیان مسئله: با وجود چند دهه سابقه‎ی تهیه طرح‌های توسعه شهری در کشورهای در حال توسعه و بهره‌مندی عمده از عقلانیت ابزاری در تهیه این طرح‌ها، مشاهده می‌شود که مسائل و مشکلات این شهرها از جمله سکونتگاه‌های غیررسمی، بافت فرسوده و اقتصاد شهرها نه تنها حل نشده است؛ بلکه روز به روز بر وسعت و شدت مشکلات آن­ها افزوده می‌شود. بنابراین، به جای ردیابی ریشه این مسائل در نحوه‎ی تهیه و اجرای طرح‌ها، باید از دریچه‌ای دیگر به آن نگریست و به جنبه‎ پنهان و کمتر توجه شده نظریه برنامه‌ریزی، یعنی قلمروی قدرت و اعمال آن بر فرآیند برنامه‌ریزی فضایی پرداخت که عمدتاً توسط برنامه‌ریزان شهری نادیده گرفته شده­است.
هدف: هدف اصلی این پژوهش تبیین نقش قدرت-دانش در برنامه‌ریزی فضایی با تأکید بر واکاوی دو مفهوم قدرت انضباطی و زیست-قدرت است.
روش:این پژوهش با اتکا به معرفت‌شناسی برساخت‌گرایی اجتماعی و روش پژوهش تحلیل گفتمان فوکویی با پیش‌فرض پذیرش گذار نظام سرمایه‌داری از امپریالیسم به امپراتوری، به واکاوی دو مقوله قدرت-دانش یعنی قدرت انضباطی و زیست-قدرت پرداخته است و سپس با واکاوی نقش برنامه‌ریزی فضایی، سعی در تبیین نقش قدرت-دانش در برنامه‌ریزی فضایی دارد.
یافته‌ها: از دیدگاه قدرت-دانش فوکویی تولید فضا صرفاً برآمده از قوانین و مقررات و نظام رسمی برنامه‌ریزی فضایی نمی‌باشد و عوامل متعددی از جمله دانش و گفتمان انضباطی، نهادهای انضباطی، وضعیت استثنایی دائمی و زیست-قدرت در برنامه‌ریزی فضایی مؤثر هستند.
نتیجه ­گیری: نتایج پژوهش بیانگر آن است که برنامه‌ریزان فضایی در کنار رهیافت‌های برنامه‌ریزی که به‎طور مرسوم در محیط آکادمیک آموخته‌اند، باید به مباحث قدرت-دانش نیز بپردازند، تا در کنار نظام رسمی برنامه‌ریزی فضایی در نظام غیررسمی نیز قابلیت کنش و اثربخشی بیشتری داشته باشند.

تازه های تحقیق

  • با توجه به وابستگی و درهم تنیدگی اقتصاد سیاسی و قدرت با برنامه‌ریزی فضایی و از طرف دیگرسابقه محدود پژوهشی در این مورد به‎ویژه در ایران، این مقاله با پرداختن به یکی از موضوعات بنیادی در این حوزه (نقش قدرت-دانش در برنامه‌ریزی فضایی)، می‎کوشد تا از زاویه‌ای دیگر به طور نظری به این موضوع بپردازد و کاستی نادیده شدن نقش قدرت در فرآیند برنامه‌ریزی فضایی را جبران کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explanation of the Role of Power-knowledge in the Spatial Planning with Emphasis on Disciplinary Power and Bio-Power

نویسندگان [English]

  • NASER NEJATI 1
  • Mozaffar Sarrafi 2
  • Reza Najafzadeh 3
1 PhD Candidate in Urban Planning, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
2 Professor, Department of Urban and Regional Planning and Design, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
3 Assistant professor, Department of Political Thought and Science, Faculty of Economics and Political Sciences, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Background: In spite of existing several urban development plans in developing countries and the major use of instrumental rationality in the preparation of these plans, it can be seen that the problems of these cities, including informal settlements, dilapidated fabric and urban economy, have not been solved and got worse and worse. Therefore, instead of analyzing the process and implementation of urban development plans, the hidden aspect of urban theory, power, and the effect of that in the process of urban planning must be considered that usually is neglected by urban planners.
Objectives: The main purpose of this study is to explain the role of power-knowledge in the process of spatial planning by emphasis on disciplinary power and bio-power.
Methodology: The approach of this study is social constructionism and the research method is Foucault discourse analysis by accepting this hypothesis that capitalism is shifting from imperialism to empire. In addition, two aspect of Power-knowledge such as disciplinary power and bio-power are analyzed and then the role of power in the process of spatial planning from the point of view of critical urban theory is defined.
Results: From a power-knowledge perspective, Foucault's production of space is not merely derived from the laws and regulations and formal process of spatial planning, and several factors, including disciplinary knowledge and discourse, disciplinary institutions, permanent exceptions, and bio-power, are effective in spatial planning.
Conclusion: It is necessary thaturban planners in addition to traditional urban planning approaches that they have learned in university, consider power-knowledge issue in the process of urban planning to be more efficient in the informal process of urban planning.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Power-knowledge
  • Disciplinary power
  • Bio-power
  • Critical urban theory
  • Foucault discourse analysis
اشتیاقی، معصومه. (1399). ارزشیابی رئالیستی سیاست‌های ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی در ایران. تهران: مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، نشر کتاب راهبرد.
بِر، ویون. (2003). برساخت گرایی اجتماعی. ترجمه اشکان صالحی. (1394). تهران: نشر نی.
برنر، نیل؛ مارکوزه، پیتر و مایر، مارگیت. (2011). شهرها برای مردم نه برای سوداگری. ترجمه محمود عبدالله زاده. (1396). تهران: نشر دفتر پژوهش های فرهنگی.
سوجا، ادوارد. (1993). نظریه انتقادی اجتماعی. ترجمه شهریار وقفی پور. (1397). در سایمون دورینگ (ویراستار)، مطالعات فرهنگی: مجموعه مقالات (صص. 227- 252). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
شریف‌زادگان، محمدحسین و ندایی طوسی، سحر. (1394). روش های پژوهش کیفی در برنامه ریزی توسعه. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
صرافی، مظفر؛ توکلی­نیا، جمیله و چمنی­مقدم، مهدی. (1395). کندوکاو در نقش دولت و اهداف غیررسمی در برنامه­ریزی شهری ایران. فصلنامه صفه، 25(2)، 71-88.
فوکو، میشل. (1975). مراقبت و تنبیه (تولد زندان). ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. (1378). تهران: نشر نی.
فوکو، میشل. (1976). باید از جامعه دفاع کرد (درس گفتارهای کلژ دو فرانس 1975-1976). ترجمه رضا نجف زاده. (1390). تهران: انتشارات رخداد نو.
فوکو، میشل. (1969). دیرینه شناسی دانش. ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. (1392). تهران: نشر نی
فوکو، میشل. (1993). فضا، قدرت و دانش. ترجمه شهریار وقفی پور. (1397). در سایمون دورینگ (ویراستار)، مطالعات فرهنگی: مجموعه مقالات (صص. 205- 218). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
فیلو، کریس. (2000). جغرافیای فوکو. ترجمه محمود عبدالله زاده. (1394). در مایک کرنگ و نایجل ثریفت، اندیشیدن درباره فضا (صص. 257- 294). تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی.
کرسول، جان. (2007). پویش کیفی و طرح پژوهش. ترجمه حسن دانایی فرد و حسین کاظمی. (1391). تهران: انتشارات صفار-اشراقی.
کلانتری، عبدالحسین و تسلیمی طهرانی، رضا. (1395). بررسی و نقد کتاب باید از جامعه دفاع کرد. پژوهشنامة انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، 16(2)، 123-142.
محبوبی آرانی، حمیدرضا و جمالی، عباس. (1399). آگامبن و فوکو: حاکمیت یا قدرت؟. دوفصلنامه فلسفی شناخت، 13(1)، 195-215.
نجف‌زاده، رضا. (1393). زیست قدرت در اندیشة سیاسی فوکو، آگامبن، و نگری: از جامعة انضباطی تا جامعة کنترلی جهانی. جستارهای سیاسی معاصر، 5(4)، 149-172.
نگری، آنتونی و هارت، مایکل. (2000). امپراتوری، تبارشناسی جهانی شدن. ترجمه رضا نجف زاده. (1397). تهران: انتشارات قصیده سرا.
یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوئیز. (2002). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمه هادی جلیلی. (1397). تهران: نشر نی.
Albrechts, L. (2004). Strategic (spatial) planning reexamined. Environment and Planning B: Planning and Design, 31(5), 743-758.
Allmendinger, P., & Haughton, G. (2011). Post‐political spatial planning in England: a crisis of consensus?. Transactions of the Institute of British Geographers, 37(1), 89-103.
Bhan, G. (2019). Notes on a Southern urban practice. Environment and Urbanization, 31(2), 639-654.
Brenner, N., Marcuse, P., & Mayer, M. (2011). Cities for People, Not for Profit Critical Urban Theory and the Right to the City (M. Abdullahzadeh, Trans.). Tehran: cultural research bureau Pub. (in persian)
Burr, V. (2003). Social Constructionism (A. Salehi, Trans.). Tehran: Ney Pub. (in persian)
Creswell, J. (2007). Qualitative inquiry and research design (H. Danaeefard & H. Kazemi, Trans.). Tehran: Saffar Press. (in persian)
Eshtiygi, M. (2020). Realistic evaluation of the policies of organizing informal settlements in Iran. Tehran: Center for strategic studies of Iran, rahbordpub (in persian)
Flyvbjerg, B. (2002). Bringing Power to Planning Research: One Researcher’s Praxis Story. Journal of Planning Education and Research, 21(4), 353-366.
Flyvbjerg, B., & Richardson, T. (2002). Planning and Foucault: In Search of the Dark Side of Planning Theory. In P. Allmendinger & M. Tewdwr-Jones (Eds.), Planning Futures: New Directions for Planning Theory.  London and New York: Spon press.
Forester, J. (1989). Planning in the face of power. University of California press.
Foucault, M. (1975). Discipline and punish (The Birth of the Prison) (N. Sarkhosh & A. Jahanideh, Trans.). Tehran: Ney Pub. (in Persian)
Foucault, M. (1976). Sociey Must Be Defended: Lectures at the Collège de France, 1975-1976 (R. Najafzadeh, Trans.). Tehran: Rokhdad.no Pub. (in Persian)
Foucault, M. (1969). Archeology of knowledge (N. Sarkhosh & A. Jahanideh, Trans.). Tehran: Ney Pub. (in Persian)
Foucault, M. (1993). Space, Power and Knowledge (Sh. Vaghfipour, Trans.). In S. During (Ed.), The cultural studies reader (pp. 205- 218). Tehran: elmi farhangi pub. (in persian)
Hardt, M., & Negri, A. (2000). Empire (R. Najafzadeh, Trans.). Tehran: Ghasidehsara Pub. (in Persian)
Healey, P. (2004). The Treatment of Space and Place in the New Strategic Spatial Planning in Europe. International Journal of Urban and Regional Research, 28(1), 45-67.
Jorgensen, M., & Phillips, L. (2002). Discourse analysis as theory and method (H. Jalili, Trans.).Tehran: Ney Pub. (in Persian)
Kalantari, A., & Taslimi Tehrani, R.. (2016). The critique and analysis of Foucault’s book: “Society must be defended”. Critical Studies in Texts and Programs of Human Sciences, 16(2), 123-142. (in persian)
Lefebvre, H. (2003). The urban revolution. London: university of Minnesota press.
Mahboobi Arani, H., & Jamali, A., (2020). Agamben and Foucaul: Sovereignty and Power. journal of knowledge, 13(1), 195-215. (in persian)
Miraftab, F. (2009). Insurgent Planning: Situating Radical Planning in the Global South. Planning Theory, 8(1), 32–50.
Najafzadeh, R. (2015). Bio-power in  political thought of Foucault, Agamben and Negri: from disciplinary society to global Societies of Control. Contemporary Political Studies, 5(4), 149-172. (in Persian)
Philo, C. (2000). Foucault’s  geography (M. Abdullahzadeh, Trans.). In M. Crang & N. J. Thrift, Thinking Space (pp. 257- 294). Tehran: cultural research bureau Pub. (in persian)
Said, E. (2003). Orientalism. In B. Ashcroft, G. Griffiths & H. Tiffin (eds.), The Post-Colonial Studies Reader (pp. 87-91). Taylor & Francis.
Sarrafi, M., Tavakolinia, J., & Chamani Moghaddam, M. (2016). Examining the Role of Governmental Implicit Goals in Iranian Urban Planning. Soffeh, 25(2), 71-88. (in persian)
Sharifzadegan, M., & Nedayi Tousi, S. (2015). Qualitive research methods in development planning. Tehran: Shahid Beheshti pub. (in persian)
Soja, E. (1993). History: Geography: Modernity (Sh. Vaghfipour, Trans.). In S. During (Ed.), The cultural studies reader (pp. 227- 252). Tehran: elmi farhangi pub. (in persian)
Watson, V. (2016). Shifting Approaches to Planning Theory: Global North and South. Urban Planning, 1(4), 32–41.
Yiftachel, O. (1989). Towards a new typology of urban planning theories. Environment and Planning B, 16(1), 23-39.