نقدی بر فرایند برنامه ریزی جامع شهر رشت با رویکردی تطبیقی (طرحهای جامع سه گانه شهر)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

2 استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

پنج دهه از تهیه و اجرای طرح­های توسعه شهری موسوم به جامع در ایران می­گذرد و باوجود حصول به برخی نتایج مثبت، مطلوبیت لازم و مورد نظر کارشناسان و مردم حاصل نشده است. مقاله حاضر کوشیده است پس از شرح مختصری در خصوص ویژگی­های الگوی جامع، بر مبنای روش توصیفی و تحلیلی منطبق با داده­های اخذ شده و سپس پردازش آن­ها، طرح­های توسعه شهری رشت با تمرکز بر طرح جامع دوم شهر رشت را مورد بررسی اجمالی قرار داده، میزان تحقق اهداف و پیش­بینی­های آن را (طرح­هایی که اجرایی شده) مورد ارزیابی قرار دهد. مشخصاً ارزیابی نتایج اجرای طرح جامع دوم رشت نشان می دهد اشتباهات فاحشی در پیش بینی­ها و هدف­گذاری­های آن وجود داشته است. از جمله این­که برآورد جمعیت شهر رشت در طرح جامع و طرح تفصیلی آن به ترتیب با 1/9 درصد (46944 نفر) و 02/6 درصد (33654 نفر) اشتباه (یا به عبارت دیگر برآورد مازاد) همراه بوده است. همچنین در زمینه حدود گسترش و شبکه ارتباطی شهر، طرح جامع و تفصیلی دوم رشت 13 درصد و 6/22 درصد اشتباه (مازاد بر برآورد) داشته اند. در خصوص مساحت و سرانه کاربری­های شهری نیز حدود 28/20 درصد از مساحت کاربری­ها و 76/24 درصد از سرانه­ها در پایان اجرای طرح، مازاد بر پیش­بینی بوده (پیش بینی طرح جامع و تفصیلی دوم شهر رشت در این زمینه با کمبود مواجه بوده) است. سرانجام اینکه طرح جامع دوم شهر رشت همچون طرح­های جامع سایر شهرها، دارای نارسایی هایی چون عدم انعطاف، شرح خدمات گسترده و تأکید بر کالبد بوده که البته بیشتر ناشی از ضعف در ماهیت الگوی طرح جامع است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Review of the Comprehensive Planning Process of Rasht City with a Comparative Approach (Triple Comprehensive City Plans)

نویسندگان [English]

  • Hamid Hodjati 1
  • Mohammad Reza Pourmohammadi 2
  • Rasoul Ghorbani 2
1 PHD student, Urban Planning group, Planing and Environmental Faculty, Tabriz University, Tabriz, Iran
2 Professor, Head of Tabriz University, Tabriz, Iran
چکیده [English]

Five decades have passed since the preparation and implementation of the so-called comprehensive urban development plans in Iran and despite the fact that some positive results have been achieved, the plans have not reached an optimal level as intended by experts and people. This paper first briefly explains the characteristics of the comprehensive plan based on descriptive-analytical method consistent with the data obtained and processed next. Then, it attempts to review the urban development plans of Rasht focusing on its second comprehensive plan and assess the extent of realization of its objectives and predictions concerning the implemented plans. Specifically, the results of the implementation of the second comprehensive plan of Rasht show that there have been gross mistakes in its projections and targets. Among them, the estimated population of Rasht in the comprehensive plan and its detailed plan was inaccurate with 9.1% (46944 people) and 6.02% (33654 people) of the estimated surplus, respectively. In addition, as for the ​​expansion limits and communication network of the city, the second comprehensive and detailed plan of Rasht had 13% and 22.6% of inaccuracies, respectively (estimate surplus). Regarding the area and per capita amount of urban utilities, about 20.28% of the area of ​​use and 24.76% of per capita amounts, respectively, at the end of the plan implementation are surpluses of what was predicted; in other words, the forecast of the second comprehensive and detailed plan of Rasht in this area has been in short supply. It is finally concluded that the second comprehensive plan of Rasht, such as the comprehensive plans of other cities, has some shortcomings such as non-flexibility, extensive service descriptions, and emphasis on the framework that is mainly due to the weakness of the nature of the comprehensive plan model.

کلیدواژه‌ها [English]

  • comprehensive plan
  • detailed plan
  • Rasht city
  • assessment
احسن، مجید،1382، مجموعه قوانین و مقررات شهرسازی، جلد اول، انتشارات حوزه معاونت شهرسازی و معماری ایران.
انجمن شهرسازی آمریکا،2006، استانداردهای برنامه ریزی و طراحی شهری، ترجمه جامعه مهندسان مشاور ایران، چاپ دوم 1391، انتشارات آذرخش.
حجتی، حمید، 1387، ارزیابی نتایج اجرای طرحهای توسعه شهری در ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه زنجان.
حسامیان، فرخ و دیگران، 1383، شهر نشینی در ایران، چاپ چهارم، انتشارات آگاه.
سالنامه آماری استان گیلان 1385،1386، معاونت برنامه‌ریزی استانداری گیلان، دفتر آمار و اطلاعات.
شکوئی، حسین، 1379، دیدگاه های نو در جغرافیای شهری، جلد اول، چاپ چهارم، انتشارات سمت.
رهنمایی، محمدتقی و پروانه شاه حسینی، 1383، فرایند برنامه‌ریزی شهری در ایران، چاپ اول، انتشارات سمت.
زیاری، کرامت الله، 1383، برنامه ریزی شهرهای جدید، چاپ چهارم، انتشارات سمت.
دانشپور، زهره، 1390، درآمدی بر نظریه های برنامه ریزی با تاکید ویژه بر برنامه ریزی شهری، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی تهران.
عابدین درکوش، سعید، 1381، درآمدی به اقتصاد شهری، چاپ چهارم، مرکز نشر دانشگاهی.
مامفورد، لوئیز، 1385، فرهنگ شهرها، ترجمه عارف اقوامی مقدم، چاپ اول، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی.
مرادی مسیحی، واراز، 1384، برنامه‌ریزی استراتژیک و کاربرد آن در شهرسازی ایران، چاپ اول، شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری وابسته به شهرداری تهران.
مزینی، منوچهر، 1381، مقالاتی در باب شهر و شهرسازی، چاپ چهارم، انتشارات دانشگاه تهران.
مهدیزاده، جواد و دیگران، 1382، برنامه‌ریزی راهبردی توسعه شهری «تجربیات اخیر جهانی و جایگاه آن در ایران»، چاپ اول، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
مهندسین مشاور ایران آمایش، 1369، طرح جامع (توسعه و عمران، حوزه نفوذ) و تفصیلی شهر رشت، مرحله اول.
مهندسین مشاور ایران آمایش، 1373، طرح جامع (توسعه و عمران، حوزه نفوذ) و تفصیلی شهر رشت، مرحله دوم «طرح تفصیلی».
مهندسین مشاور سردار افخمی، 1350، طرح جامع شهر رشت، انتشارات پارت.
مهندسین مشاور زیستا، 1372، طرح ارزیابی طرحهای جامع شهری در ایران، خلاصه گزارش جلد 1 تا 7، سازمان برنامه و بودجه.
مهندسین مشاور زیستا، 1373، مبانی طرحهای سیال (قابل انعطاف) شهری، مقاله شماره 23، واحد تحقیق و ترجمه.
مهندسین مشاور شارمند، 1382، شیوه های تحقق طرحهای توسعه شهری، جلد دوم: بررسی تجارب تهیه و اجرای طرحهای توسعه شهری در ایران، چاپ دوم، انتشارات سازمان شهرداریهای کشور.
Einser, S, 1993, Urban Pattrn, John Wiely, Canada.
Faludi, Andreas, 1977, Planning Theory, Oxford, England.
Kammieier, H.D, 1998, A Computer-Aided Strategic Approach to Decision-Making in Urban Planning, Cities, Vol. 16.
Kelly, E.D, 2000, Community Planning, Island Press, Washington D.C.
Walters, David, 2007, Designing Community, Charrettes, Master Plans and Form-based Codes, Architectural Press, Amsterdam.
Whitehead, Mark, 2003, Reanalysing to Sustainable City Nature, Urbanisation and Regulation of Socio - Environmental Relation, Urban Studies, Vol 40, No 2.