واکاوی گونه‌شناسانه عنصر گذر در بافت تاریخی شهرهای ایران مورد پژوهی بافت تاریخی شیراز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی بخش شهرسازی دانشکده هنر و معماری دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

بیان مسأله: گذرهای تاریخی، شبکه ای هم پیوند از راه‌هایی بوده که شاکله بافت، مقیاس و تعیّن فضایی قلمروهمگانی را در شهرهای تاریخی رقم می زده‌اند. تنّوع در فرم و کالبد گذرها، می تواند سبب تکوین نوعی از نگاه گونه شناسانه شود که در آن معیارهای گوناگونی مانند نحوه شکل گیری و طراحی، شکل، سطوح جانبی، جنس و بافت سطوح، عناصر شاخص و تناسبات فضایی مورد توجه قرار می گیرند. سازوارگی بافت های تاریخی به نحوی است که سبب می شود تنوّع گذربندی خود را به مثابه بارزترین وجه ایجاد تمایز در بافت بنمایاند، و سبب شود تا هر گذر، عاملی باشد برای ایجاد تصویری مشخص از هر محله یا زیربخش از بافت شهر تاریخی.
هدف: هدف مقاله بازخوانی بارزه مندی ها و معیارهای مستتر در کالبد گذرهای تاریخی شهر شیراز، به منظور گونه شناسی تحلیلی آنهاست.
روش:این مقاله به واکاوی گونه‌شناسانه گذرهای بافت تاریخی شیراز می پردازد. بدین منظور نمونه‌ای شامل بیست گذر از مهم‌ترین گذرهای بافت با پراکنش متناسب مورد تحلیل قرارگرفته، و بر اساس معیارهای مستخرج از مطالعات پیشین، و پیمایش میدانی، ویژگی‌های کالبدی هر یک از گذرها بازشناسی، تحلیل و فهرست گردیده است.
یافته‌ها: در شهرهای تاریخی ایران، گذرها افزون بر اینکه عامل تشخّص قلمروهای فرهنگی و زیستی هستند، موجب ایجاد تصویری متمایز برای بخش های مختلف آن می شوند. بر این اساس تنوع فرم و محتوا در عین ویژگی های مشترکی که می توان در هر شهر برای گذرهای تاریخی متصور شد، به نوعی رخ می نمایاند و سبب ایجاد تصویری متمایز برای هر بخش از شهر می شود. ویژگی های منحصر بفردی که خود عامل بارزه مندی قلمروهای تاریخی و فرهنگی شهرهاست و فهم این ارزشمندی های مکانی و ارزش دهی دوباره به محیط های تاریخی می تواند سازوکاری برای بازخوانی فضاهای تاریخی و استفاده از آنها به عنوان الگوی بازطراحی گردد.
نتیجه: نتایج نشان می دهد علیرغم بنیان مشترک گذرها به عنوان اجزاء شکل دهنده به شبکه ای همپیوند در شهر تاریخی، ویژگی های منبسط از زمینه فرهنگی، موقعیت مکانی، و کارکرد و نقش پذیری مشخص، سبب ایجاد طیفی متنوّع از گذرها با رعایت ملاحظات طراحی منجر به تکوین تباین و تداوم فضایی بوده است. این تنوّع نشان از ظرفیت بافت تاریخی در ایجاد کلّیتی متکثّر از عناصر متباین خطّی به صورت یک شبکه پویای شهری داشته است.

تازه های تحقیق

در شهرهای تاریخی ایران، گذرها عامل تشخّص قلمروهای فرهنگی و زیستی شهرها بوده، و ضمن تعریف ساختار همپیوند محله ها، و تثبیت مرز میان خوشه‌های همگن، و تحدید مقیاس دسترسی، موجب بازشناسی بخش های مختلف یک شهر، و ایجاد تصویری متمایز برای هریک از این بخش ها بوده‌اند تا جایی که نام و وجه تسمیه، شکل، درازا و پهنای هرگذر، و برخورداری از انواع بارزه‌های کالبدی و کارکردی، خود عامل بازشناخت هریک از بخش‌های شهر تاریخی بوده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Typological Exploration of the Pathways in the Historic Urban Fabric of the Iranian Cities, Case Study of the Historic Urban Fabric of Shirāz (Irān)

نویسندگان [English]

  • Mahsa Sholeh 1
  • Sara Yousefi Mashhour 2
1 Assistant professor of urban design at the School of Art and Architecture, Shiraz University, Shiraz, Iran
2 MA Urban Design, Shahid Beheshti University, Tehran. Iran
چکیده [English]

Background: Historical pathways have been a network of the interconnected routes that shaped the form, scale and the spatial distinctiveness of the public domain in the historic cities. The diversity of the form and physical characteristics of the pathways could lead to the development of a typological approach in which various criteria like how to form and the design, the shape, the lateral surfaces, the material and fabric of the surfaces, the indicative elements and the spatial proportions are taken into consideration.
Objectives: The objective of this article is to review the characteristics and metrics of the historical pathways in Shiraz for the purpose of their analytical typology.
Method: This article deals with the typological exploration ofthe historic urban fabric of Shirāz. So, a sample of twenty pathways which were of the most important ones of the urban fabrics with an appropriate dispersion has been analyzed. Using the analytical criteria derived from the previous studies and the field survey, the physical characteristics of each pathway have been recognized, analyzed and listed.
Result: In the Iranian historic cities, the pathways give rise to a distinct image for its different parts. Accordingly, the variety of form and content, while sharing the same characteristics that can be conceived in each city for historic pathways, creates a distinct image for any of the city’s quarters; the unique features which characterize the historic and cultural realms of cities. Understanding of these place values and their re-evaluation of historical environments can serve as a mechanism for refining historical spaces and using them as redesign patterns.
Conclusion: The results showed that despite the common basis of all the pathways as the components which form an interconnected network throughout the historic city, the characteristics of each pathway stemmed from the cultural context, location, function and its specified role leads to a diverse range of pathways, observing the design considerations which make the spatial diversity and continuity tangible. This diversity perfectly demonstrates the vast capacity of the historic urban fabric to create a multiplex integrity of the distinguished linear elements, the pathways, as a dynamic urban network.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Historical Pathways
  • Physical Typology
  • Iranian City
  • Historic Fabric of Shirāz

مراجع

اخوت، هانیه ، الماسی فر، نینا و  بمانیان، محمدرضا. (1389). معماری و شهرسازی سنتی در کشورهای اسلامی. تهران: نشر هله.
براون، ادوارد. 1361.  تاریخ ادبیات ایران. ترجمه فتح‌الله مجتبایی. تهران: انتشارات مروارید.
اردشیری،مهیار و معماریان، غلامحسین. (1389). هویت شهری شیراز. شیراز: انتشارات نوید شیراز.
آل داوود، علی. (1368). دو سفرنامه از جنوب ایران: در سال‌های 1256 و 1307 ه.ق. تهران: امیرکبیر.
بذرگر، محمدرضا. (1382). شهرسازی و ساخت اصلی شهر. شیراز: انتشارات کوشامهر.
بروگش، هاینریش کارل. (1389). سفری به دربار سلطان صاحبقران، ترجمه حسین کردبچه. تهران:  اطلاعات .
پاکزاد، جهانشاه. (1390). مقالاتی در باب مفاهیم معماری و طراحی شهری. تهران: انتشارات آرمانشهر.
پیرنیا، محمدکریم. (1392). سبک شناسی معماری ایرانی. تهران: انتشارات سروش دانش.
توسلی، محمود. (1375). اصول و روش های طراحی شهری و فضاهای مسکونی در ایران. جلد اول و دوم. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
توسلی، محمود. (1376). قواعد و معیارهای طراحی فضای شهری. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
حسینی فسایی، حاج میرزا حسن. (1378). فارسنامه ناصری.جلد دوم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
حمیدی، ملیحه، حبیبی، سید محسن و و سایر همکاران.1376. استخوان بندی شهر تهران. جلد اول، دوم و سوم.تهران: سازمان مشاوره فنی و مهندسی شهر تهران.
دهخدا، علی اکبر. (1377). لغت نامه دهخدا. جلد 12 : (قورج – گیانا) .تهران: موسسه لغت نامه دهخدا با همکاری انتشارات روزنه.
سلطان زاده، حسین. (1370). فضاهای شهری در بافت های تاریخی ایران. تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی.
فرصت شیرازی، محمدنصیر. (1377). آثار عجم. مترجم: منصور رستگار فسایی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
فلاح فر، سعید. (1388). فرهنگ واژه های معماری سنتی ایران. تهران: نشر کاوش پرداز.
فلاندن، اوژن. (1356). سفرنامه اوژن فلاندن به ایران، ترجمه حسین نورصادقی، تهران: اشراقی.
کالن، گوردون. (1377). گزیده ی منظر شهری. مترجم: منوچهر طبیبیان. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کروسینسکی. (۱۳۶۹) . ده سفرنامه. ‏ترجمه مهراب امیری ، تهران: انتشارات وحید.
مرتضی، هشام. (1387). اصول سنتی ساخت و ساز در اسلام. ترجمه ابوالفضل مشکینی و کیومرث حبیبی. تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
معماریان، غلامحسین و محمدعلی طبرسا. (1392). گونه و گونه شناسی معماری. نشریه علمی- پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، 6، 103-114.
موسوی بجنوردی، کاظم. (1393). تاریخ جامع ایران. تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
مینورسکی، ولادمیر. (1362). رساله لرها و لرستان. ترجمه سکندر امان‌اللهی بهاروند و لیلی بختیاری. تهران.
ونگ ،دیوید. (1385). تحقیق تفسیری-تاریخی در معماری، ترجمه مهرداد قیومی. صفه، 39، 67-98، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
Al-e-Davood, Ali .1989. Two travelogues from southern Iran, Tehran: Amirkabir press. (in Persian)
Ardeshiri, Mahyar & Gholamhossein Memarian .2011. Shiraz urban identity, Shiraz: Navid press. (in Persian)
Bazregar, Mohammadreza .2003 . Urbanism and Urban main Structure, Shiraz: Kooshamehr press. (in Persian)
 Browne,Edward Granville.1989. A Literary History of Persia, Traslated by Fatollah Mojtabaee,Tehran:Morvarid press. (in Persian)
 Brugsch, Heinrich Karl .2010. Reise der königlich Preussischer Gesandtschaft nach Persien (Journey of the Royal Prussian Embassy to Persia), Traslated by Hossein Kordbeche, Tehran: ettelaat press. (in Persian)
Dehkhoda, Ali-Akbar .1978. Dehkhoda Encyclopedic Dictionary of Persian Language, Tehran: Rozaneh. (in Persian)
Fallahfar, Saeed. 2008. Encyclopedia of Iranian Architecture. Tehran: Kavoshpardaz. (in Persian)
Flandin Eugene  .1977. Itinerary to Iran, Translated by Hosein noorsadeghi. Tehran: Eshraghi. (in Persian)
Hamidi, Maliheh, Mohsen Habibi, and Javad Salimi. 1977. The structure of the city of Tehran. Tehran Municipality. . (in Persian)
Hoseyni Fasai;Hasan .1989. Farsnameh-ye Naseri , tashih va tahshiyeh az Mansur Rastegar. Tehran, Amir Kabir. (in Persian)
Kalen, Gordon.1998. Summary of Urban Landscape, Translated by Manuchehr Tabibian, Tehran, University of Tehran Pub.  (in Persian)
Kostof, S. .1993.The City Shaped, Bulfinch.
Krosinsky .1990. Ten Travell Story, Traslated by Mehrab Amiri, Tehran: Vahid.  (in Persian)
Madrazo Agudin, Leandro.1995. The Concept of Type in Architecture: A Inquiry into the Nature of Architectural Form. Thesis for the degree of Doctor of Technical Sciences. Swiss Federal Institute of Technology.
Memarian Gholamhussein and Mohammad Ali Tabarsa .2013. Type and Typology of architecture, Journal of Scientific association of architecture and urban design of Iran,(6), Pages 103-114. (in Persian)
Minorsky ,Vladimir .1983.Lur and Lurestan, Traslated by Sekandar Amanolahi-Baharvand and  Leyli Bakhtiar, Tehran: Babak. (in Persian)
Mohammad Nasir Forsat Shirazi.1998. Asar-e Ajam, ed. by Mansur Rastegar Fasaii,Tehran: Amirkabir. (in Persian)
Mortada, Hisham  .2008. Traditional Islamic principles of built environment, Traslated by Abolfazl Meshkini and kyoumars Habibi. Tehran: Urban Planning & Architecture Research Centre of Iran. (in Persian)
Mortada, Hisham.2003. Traditional Islamic Principles of Built Environment , New York: Routledge
Mousavi-Bojnourdi , Kazem . 2014. The Comprehensive History of Iran, Tehran: the Center for the Great Islamic Encyclopedia. (in Persian)
Okhovat, Hanieh, Mohammad-reza Bemanian and Nina Almasi-far .2011. Traditional Islamic Principles of Built Environment, Tehran: Helleh press. (in Persian)
Pakzad, Jahanshah .2011. Articles on architectural and urban design concepts. Tehran: Armanshahr press. . (in Persian)
Panerai, Ph. et al. .2005. Urban Forms: The death and life of the urban block, Oxford: Architectural Press.
Pirnia, Mohammad Karim.2013. Cognitive of Iranian architecture style, Tehran: Soroush Danesh. Press. (in Persian)
Radberg J. .1996. Towards a Theory of Sustainability and Urban Quality: A New Method for Typological Urban Classification, in Gray M., (ed.), Evolving Environmental Ideals: Changing ways of life, Values and Design Practice, Book of Proceedings for the 14th Conference of the International Association for People- Environment Studies, Stockholm, pp.384-392.
Rapoport, Amos .1997. Social organization and the built environment, in Tim Ingold (ed.) Companion Encyclopaedia of Anthropology: Humanity, Culture and Social Life, Abingdon: Routledge, 460–502.
Rapoport, Amos.1990. Vernacular Architecture, in Turan M., (eds.); Current Challenges in the environmental Social Sciences, Avebury, Aldershot, England.
 Soltanzadeh, Hossein .1991.Urban Spaces in Iranian Historical Cities, Tehran: cultural Research Bureau. (in Persian)
Tavassoli, Mahmoud.2007. Principles and Methods of Urban Design and Residential Space in Iran, Tehran: Urban Planning & Architecture Research Centre of Iran. (in Persian)
Tavassoli, Mahmoud.2007.Urban Space Design Principles, Tehran: Urban Planning & Architecture Research Centre of Iran. (in Persian)
Wang, David  .2006. “Interpretational- Historical Research”, Traslated by Mehrdad Qayyoomi, in Soffeh, no. 39. Pages: 67-98. Tehran: Shahid Beheshti University. (in Persian)

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 16 اسفند 1397
  • تاریخ بازنگری: 23 آبان 1398
  • تاریخ پذیرش: 28 آبان 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار