خوانش شهرسازی معنا گرا در شکل گیری کالبدی شهر در نظام شهرسازی دورۀ صفویه در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معماری، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

2 استادیار، گروه شهرسازی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

3 استادیار، گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

بیان مسأله: در شهرسازی معناگرا در دوره صفویه، فضای شهری فقط یک موضوع کالبدی تلقی نمی شود، بلکه آن را نمودی از معانی پر رمز و راز می دانستند تا طراح بتواند پیام های معنوی را بصورت عبور از واقعیت به مجاز، در کالبد شهر مادیت ببخشد. مساله این است که در شهرسازی معاصر ایران، دچار بحران معنویت در طراحی فضاهای شهری شده ایم. حال سؤال اساسی این است چگونه می توان مفاهیم معناگرایی صریح و ضمنی را در شکل گیری کالبد شهر عینیت بخشید؟  
هدف: قرائت شهرسازی معنا گرا در دوره صفویه در شکل‌گیری کالبدی شهر اصفهان و کاربست آن در ساخت کالبدی شهر های معاصر ایران، هدف اصلی این پژوهش است.
روش:پژوهش حاضر از نظر اهداف، بنیادی و کاربردی و از نظر ماهیت و روش، توصیفی تحلیلی است؛ از نظر شیوه گردآوری داده‌ها، مبتنی بر متن کاوی اسناد و مدارک و مشاهدات میدانی و بالاخره از نظر تجزیه و تحلیل داده‌ها، از نوع پژوهش کیفی است.
یافته‌ها: با تأمل در سیمای بصری سازمان فضایی شهر در دوره صفویه، به وضوح تجلّی نظام مادی (نظم آب، نظم گیاه، نظم خاک، نظم هوا، نظم خاک) و نظام معنایی (نظم مقدس) آشکار می گردد. عبور از واقعیت به مجاز از طریق بهره‌گیری از عناصر طبیعی با بازی‌های شکلی و نمادین، به منظور ایجاد حس مکان و این همانی با فضا، وحدت و کثرت و پیوستگی فضایی و... متأثر از شهرسازی معناگرای ناظر بر آن بوده است.
نتیجه­ گیری: توسعه شهری در دوره صفویه بازتاب ترجمان فضایی معیارهای معناشناسانه در راستای تلفیق نوآورانه برای قابلیت‌های خود، در پاسخگویی توأمان به نیاز‌های کالبدی، روانی و معنوی مردم بوده است. در وضعیت کنونی، بافت و ساخت کالبدی شهرهای ایران با تاکید بر انقطاع تاریخی و تجدد طلبی در پی تغییر شکلی و نه محتوایی، نشان از بحران معنویت در ساخت کالبدی آن دارد.

تازه های تحقیق

  • شناسایی آموزه های معنایی در وجوه غیر کالبدی فضاهای شهری، از قبیل انعکاس اعتقادات اسلام و احکام شرعی، ارزشهای فضایی و شکلی عالم کبیر در عالم صغیر، برتری وحدت معنایی بر هماهنگی ظاهری و برتری سلسله مراتب معنوی بر دنیوی و تمسک به نظام آب، خاک،کاشت، هوا و نظم مقدس برای عبور از واقعیت به مجاز، از نکاتی هستند که در تجسد کالبدی شهر در دوره صفویه برجسته هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Semantic Reading of the Safavid Period Urban Planning in the Formation of the City's Physical in Iran

نویسندگان [English]

  • Ali Alimoradi 1
  • Hassan Ahmadi 2
  • Vahid Gobadian 3
1 Assistant Professor Department of Architecture, Rasht Branch, Islamic Azad University, Rasht , Iran
2 Assistant Professor, Department of Urban Planning, University of Guilan, Rasht, Iran
3 Assistant Professor, Department of Architecture, Tehran Central Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Background: In semantic urban planning in the Safavid period, urban spaces were not only considered a physical issue, but also known as a manifestation of mysterious meanings in order to the designer could materialize the spiritual messages in the body of the city as permitted by the passage of reality. We have experienced a spiritual crisis in the design of urban spaces in contemporary Iranian urban planning. Now the fundamental question is how can the concepts of explicit and implicit semantics be objectified in the formation of the city’s body?
Objectives: The main purpose of this study is to read semantic urban planning in the Safavid period in the physical formation of Isfahan and its application in the physical construction of contemporary cities in Iran.
Methodology: The present study in terms of objectives is fundamental and applied; In terms of nature and method is descriptive-analytical; In terms of data collection method is text mining of documents and field observations; and is qualitative in terms of data analysis.
Results: Reflecting on the visual appearance of the city's spatial organization in the Safavid period, the manifestation of the material system (water order, plant order, soil order and air order) and the semantic system (sacred order) are clearly revealed. The passage of reality through the use of natural elements with formal and symbolic games in order to create a sense of place and this identity with space, unity, plurality and spatial coherence, etc. has been influenced by the semantic urbanism viewed it.
Conclusion: Urban development in the Safavid period was a reflection of the spatial translation of semantic criteria in order to integrate innovatively for its capabilities in responding to both physical, psychological and spiritual needs. In the current situation, the texture and physical construction of Iranian cities with emphasis on historical discontinuity and modernity following the transformation of form rather than content, shows the crisis of spirituality in its physical construction.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Semantic Urbanism
  • Physical Formation
  • Safavid Period
  • Iran
اردلان، نادر و بختیار، لاله. (1394). حس وحدت. ترجمه ونداد جلیلی. تهران: انتشارات علم معمار رویال.
اردلان، نادر. (1374). معماری ایرانی. مجله آبادی، 5 (19)، 4-45.
استرلین، هانری. (1377). اصفهان تصویر بهشت. تهران: انتشارات نی.
افشار نادری، کامران. (1374). همنشینی اضداد در معماری ایرانی. مجله آبادی، 5 (19)، 65-75. 
اولئاریوس، آدام. (1385). سفرنامه اولئاریوس. تهران: انتشارات ابتکار نو.
اهری، زهرا. (1380). مکتب اصفهان در شهرسازی. تهران: انتشارات دانشگاه هنر.
بزرگمهری، زهره. (1374). شیوه اصفهانی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
پوپ، آتور. (1362). معماری ایرانی. ترجمه رضا بصیری. تهران: انتشارات گوتنبرگ.
توسلی، محمود. (1373). فضای رمزی. مجله آبادی، 4 (15)، 10-13.
پیرنیا، کریم. (1370). درباره شهرسازی و معماری سنتی ایران. مجله آبادی، 1 (1)، 4-15.
پیرنیا، کریم. (1373). باغهای ایرانی. مجله آبادی، 4 (15)، 4-9. 
حبیبی، سیدمحسن. (1392).  از شار تا شهر.تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
داوری اردکانی، رضا. (1375). ملاحظاتی در باب طرح مدینه اسلامی. مجله آبادی، 6 (22)، 4-11.
رامشت، محمدحسین. (1387). اصفهان مدینه‌ای برنشسته بر حکمت و دانایی. همایش آرمان شهر اسلامی، (صص. 151-165). اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.
سلیمانی‌ پور، منوچهر. (1374). معماری ایرانی در سخن چهار نسل از معماران صاحب‌نظر. مجله آبادی، 5 (19)، 40-45.
شاردن، ژان. (1379). سفرنامه شاردن. ترجمه محمد حسین عریضی. اصفهان: انتشارات گلها.
کمپفر، انگلبرت. (1360). سفرنامه کمپفر. ترجمه کیکاووس جهانداری. تهران: انتشارات خوارزمی.
میردامادی، محسن. (1377). زنجیره بخشه‌های فضا. مجله معماری و شهرسازی، 7 (42)، 86-93.
میرمیران، سیدهادی. (1377). سیری از ماده به روح. مجله معماری و شهرسازی، 7 (43)، 94-100.
نسرین، محمدرضا. (1377). عبور از واقعیت به مجاز. مجله معماری و شهرسازی، 7 (43)، 81-83.
نصر، سیدحسین. (1375). هنر و معنویت اسلامی. ترجمه رحیم قاسمیان. تهران: انتشارات دفتر مطالعات دینی هنر.
نقی‌زاده، محمد. (1385). معماری و شهرسازی اسلامی. اصفهان: انتشارات راهیان.