سنجش پاسخدهی ایستگاه های زیرزمینی شبکه مترو تهران به عنوان فضاهای شهری زیرزمینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دوره دکتری شهرسازی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 دانشیار گروه شهرسازی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

3 استادیار گروه شهرسازی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

در اکثر کلانشهرهای امروز تعدیل مشکلات منبعث از تراکم بالای ترافیکی، کالبدی فضایی جهت پاسخ مطلوب شهر به شهروندان، توسعه فضاهای شهری در زیر سطح زمین را امری اجتناب ناپذیر نموده است. راهکار های گوناگونی پیرامون گسترش شهر در زیر سطح زمین جهت ارتقاء کیفیت زندگی شهری مطرح شده اند، اما ماحصل کار در تهران چندان مطلوب به نظر نمی رسد. بررسی اندیشه ها و نهایتا بررسی نمونه های متجلی در تهران می تواند ضمن شفاف نمودن بیان مساله، گامی موثر برای ارائه راهبردهای مفید و سازنده برای بهبود روند شکل گیری این گونه مجموعه ها باشد.
هدف پژوهش رصد کاستی ها و نیاز شهروندان در فضاهای شهری زیرزمینی کلانشهر تهران در راستای دستیابی به شاخص هایی برای ایجاد فضای عمومی پاسخگو و مطلوب است. سوال پژوهش این است که فضاهای شهری زیرزمینی چگونه به عنوان عنصری فضایی در دوران معاصر پاسخگوی نیازهای اساسی شهروندان بوده و توجه به کدام شاخص ها در ایجاد فضایی پاسخگو و مطلوب حائز اهمیت است؟ در این پژوهش ضمن بررسی ادبیات موضوع، تعداد 10 ایستگاه مترو با روش ترکیبی (کیفی - کمی) مورد مشاهده و بررسی قرار گرفته است. یافته های پژوهش بیانگر عدم توجه به مبانی جامع طراحی شهری است. ایستگاه های صادقیه و ارم سبز مطلوب و ایستگاه های امام خمینی و گلبرگ نامطلوب به نظر می رسند. دسترسی و امنیت، دو شاخصی است که در ایستگاه های زیرزمینی مترو از وضعیت مطلوب تری برخوردار است. دلنشینی، سرزندگی و هویت از جمله شاخص هایی است که چندان به آن ها پرداخته نشده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analyses of Responsive Tehran Underground Subway Network Stations as Urban Spaces.

نویسندگان [English]

  • Ali Pourjafar 1
  • Hamidreza Saremi 2
  • Seyed Ali Safavi 3
1 PhD Scholar, Department of Urban Planning and Design, Faculty of Art and Architecture, University of Tarbiat Modares, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of Urban Planning and Design, Faculty of Art and Architecture, University of Tarbiat Modares, Tehran, Iran
3 Assistant Professor, Department of Urban Planning and Design, Faculty of Art and Architecture, University of Tarbiat Modares, Tehran, Iran
چکیده [English]

Tendency toward physical development in underground due to shortage of land and rapid grout of metropolitan areas is taken into consideration in recent contemporary period. Reduction of traffic congestion, the problem of high density built form, and also solving other related problems of inhabitants, is an avoidable approach at present.
Although there are many ideas and views to develop underground spaces by what has happen in various cases in Tehran, but it is not efficient and acceptable. Study and elaboration of various such cases in Tehran can help in clarification of the problem and also provide practical solution for upgrading these complexes of public urban spaces.
The aim and objective of the research is to create comprehensive urban design criteria underground which are efficiently responsible. Therefor the question raises here are: 1. How UPUS(Underground Public Urban Space) can be more responsive and efficient?

The methodology use in this research is combined quantitative and qualitative analyses. Through which beside literature review survey and observation of 10 cases of UPUS is done.
Finally is concluded that the spaces of Sadeghieh, Eramsabz, seems to be efficient, but Imam Khomeini and Golbarg seems to be not efficient as such.
Finding and result of the research indicate that there are lack of comprehensive urban design criteria. Accessibility and security are the main 2 points in compare to the other aspects in designing of metro station as a public space. Conviviality and relation of form and function of the other aspects which are not taken as such.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Underground Urban Space
  • Network of Metro Stations
  • Tehran
  • Responsive Urban Space
  • Design Criteria
اشرف­زاده، شکوفه سادات و کاظمی، مجید. (1390). امکان سنجی فضاهای زیرسطحی محدوده مرکزی شهرها (نمونه موردی طرح بهسازی و نوسازی اطراف حرم مطهر حضرت رضا (ع)). مقاله منتشر شده در سومین کنفرانس برنامه­ریزی و مدیریت شهری. مشهد: شورای اسلامی شهر مشهد.
باردن، لورنس. (1989). تحلیل محتوا. ترجمه ملیحه آشتیانی و محمدیمنی دوزی سرخابی. (1374). تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
پاکزاد، جهانشاه. (۱۳۸۵).  مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری. تهران: انتشارات شهیدی.
پاکزاد، جهانشاه. (1375). هویّت و این همانی با فضا. مجله صفه، 21-22، 100-106.
پورجعفر، علی. (1394). امکان سنجی ایجاد فضاهای شهری زیرزمینی دو منظوره (مناسب شرایط بحران و غیر بحران) با تأکید بر ملاحظات دفاعی. طرح پژوهشی دفتر مطالعات پدافند غیرعامل جمهوری اسلامی‌ایران، تهران.
پورجعفر، علی. (1393). تدوین راهنمای طراحی فضاهای شهری زیرزمینی. پایان نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده هنر و معماری، طراحی شهری.
پورجعفر، محمدرضا؛ ارباب زادگان، علیرضا و پورجعفر، علی. (1393). تجلی خرده فرهنگ‌های ایرانی اسلامی در طراحی فضاهای شهری. تهران: آرمانشهر.
تکمیل همایون، ناصر. (1377). تاریخ اجتماعی و فرهنگی تهران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
توسلی، محمود و بنیادی، ناصر. (1386). طراحی فضاهای شهری. تهران: انتشارات شهیدی.
قائدی، محمدرضا و گلشنی، علیرضا. (1395). روش تحلیل محتوا، از کمی‌گرایی تا کیفی گرایی. نشریه روش‌ها و مدل‌های روش شناختی، 7(23)، 57-82.
کارمودی، جان و استرلینگ، ریموند. (1993). طراحی فضاهای زیرزمینی. ترجمه وحیدرضا ابراهیمی. (1388). مشهد: شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران.
کالن، گوردون. (1961). گزیده منظر شهری. ترجمه منوچهر طبیبیان. (1377). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کریر، راب. (1975). فضای شهری. ترجمه خسرو‌هاشمی‌نژاد. (1383). اصفهان: نشر خاک.
کریمی‌مشاور، مهرداد و نگین تاجی، صمد. (1390). جایگاه فضای زیرزمینی در طرح‌های شهری. دانش شهر، 12.
گلکار، کوروش. (1390). آفرینش مکان پایدار: تاملاتی در باب نظریه طراحی شهری. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
مولایی، اصغر. (1389). طراحی شهری انسان مدار با رویکرد توسعه زیرسطحی شهری-نمونه موردی: محدوده میدان قدس تا میدان تجریش تهران. پایان نامه منتشر نشده کارشناسی ارشد. دانشگاه علم و صنعت ایران، دانشکده معماری و شهرسازی، طراحی شهری.
نقره کار، عبدالحمید و علی الحسابی، مهران. (1397). تحقیق پذیری هویت در معماری و شهرسازی با تأکید بر ارتقاء هویت اسلامی - ایرانی در شهرهای جدید. تهران: فکر نو.
نقی زاده، محمد. (1392). فضاهای شهری و عمومی‌در شهرهای ایرانی. کتاب ماه هنر، 186، 9-10.
Ashrafzadeh, Sh. S., & Kazemi, M. )2011(. Feasibility study of subsurface spaces in the central area of cities (A case study of the improvement and renovation plan around the holy shrine of Hazrat Reza (AS)). Paper presented at the Proceedings of the third conference on urban planning and management. Mashhad: Islamic Council of Mashhad. (in Persian)
Bardin, L. (1989). Content Analysis )M. Ashtiani & M. Yamani Dozi Sorkhabi, Trans.). Tehran: Shahid Beheshti University Press. (in Persian)
Bobylev, N. (2016). Underground space as an urban indicator: Measuring use of subsurface. Tunnelling and Underground Space Technology, 55, 40-51.
Bellocchio Durso, H. (2011). Subway Spaces As Public Places: Politics And Perceptions of Boston’s. (Unpublished Doctoral Dissertation). Massachusetts Institute of Technology, MUP.
Calthorpe, P. (1993). The Next American Metropolis. Princeton Architectural Press.
Carmody, J., & Stirling, R. (1993). Design of Underground Spaces (V. R. Ebrahimi, Trans.). Mashhad: Samen Construction and Housing Co. (in Persian)
Chow, F. (2005). Underground Space: The Final Frontier. London: Geotechnical Consulting Group.
Cui, J. (2020). Building three-dimensional pedestrian networks in cities. Underground Space.
Cui, J., Allan, A., & Lin, D. (2010). The Development of Underground Pedestrian Systems in City Centres under the Guidance of Walkable Cities. (Unpublished doctoral dissertation). Bureau of Infrastructure, Transport & Regional Economics.
Cullen, G. (1961). The Concise Townscape (M. Tabibian, Trans.). Tehran: Tehran University Press. (in Persian)
Durmisevic, S., & Sariyildiz, S. (2001). A systematic quality assessment of underground spaces–public transport stations. Cities, 18(1), 13-23.
Durmisevic, S. (2002). Perception Aspects in Underground Spaces Using Intelligent Knowledge Modeling. (Unpublished doctoral dissertation). Delft University of Technology.
Durmisevic, S. (1999). The future of the underground space. Cities, 16(4), 233-245.
Dobinson, K., & Bovven, R. (1997). Underground Space in the Urban Environment Development and Use. The Warren Centre for Advanced Engineering, Sydney: The University Of Sydney Press.
Fabillah, H., & Nishi, J. (2006). Underground space use approach in Indonesia Jakarta mass rapid transit project case study. Tunnelling and Underground Space Technology, 21, 3-4.
Ghaedi, M. R., & Golshani, A. R. (2016). Content Analysis Method, from Quantitative to Qualitative. Journal of Psychological Methods and Models, 23, 57-82. (in Persian)
Godard, J. P. (2004, May). Urban underground space and benefits of going underground. In World tunnel congres (pp. 1-9).
Golkar, K. (2011). Creating a Sustainable Place: Reflections on Urban Design Theory. Tehran: Shahid Beheshti University Press. (in Persian)
Grosvenor, G. M. (1988). A hundred years of the National Geographic Society. Geographical Journal, 154(1), 87-92.
Hénard, E. (1910, October). The cities of the future. In Transactions. Paper presented at the Proceedings of Town Planning Conference, The Royal Institute of British Architects (pp. 345-367). London: Routledge.
Ishioka, H. (1992). Security management for underground space. Tunnelling and Underground Space Technology, 7(4), 335-338.
Karimi Moshaver, M., & Negin Taji, S. (2012). The place of underground space in urban plans. Danesh Shahr, 12, 9-11.  (in Persian)
Krier, R. (1975). Urban Space (Kh. Hashemynezhad, Trans.). Isfahan: khak Publication. (in Persian)
Knights, M., & Admiraal, H. (2009). The use of underground space in urban development. In Workshop'Underground Structures in Hot Climate Conditions', Riyadh, Saudi Arabia (pp. 8-9).
Lang, J. T. (1995). The human dimension of urban design. Urban Futures (Canberra), 17, 25-36.
Montazerolhodjah, M., Pourjafar, M., & Taghvaee, A. (2015). Urban underground development an overview of historical underground cities in Iran. Iran University of Science & Technology, 25(1), 53-60.
Maire, P., & Blunier, P. (2006). Underground Planning and Optimisation of the Underground Ressources’combination Looking For Sustainable Development In Urban. EPFL.
Mola'i, A. (2012). Human-oriented urban design with urban Underground development approach - Case study: Ghods Square to Tajrish Square, Tehran. (Unpublished master's thesis). Iran University of Science and Technology, Faculty of Architecture and Environmental Design, Urban Design. (in Persian)
Noghrehkar, A. H., & Alalhesabi, M. (2018). The Realization of Identity in Architecture and Urbanism. Tehran: Fekreno Press. (in Persian)
Naghizadeh, M. (2014). Urban and public spaces in Iranian cities. Ketab-e- Mah-e- Honar, 186, 9-10. (in Persian)
Pourjafar, M. R., Arbabzadegan Hashemi, S. A., & Pourjafar, A. (2015). Manifestation of the Iranian-Islamic Subculture in Designing Urban Spaces. Tehran: Armanshahr Press. (in Persian)
Pourjafar, A. (2015). Urban Design Guideline for Underground Urban Spaces, Case Study: Imam Khomeini Square. (Unpublished master's thesis). Tarbiat Modares University, Faculty of Art and Architecture, Urban Design. (in Persian)
Pourjafar, A. (2014). Feasibility of Creating Dual-purpose Underground Urban Spaces (Suitable for Crisis and Non-Crisis Conditions) with Emphasis on Defense Considerations. Research Project of the Passive Defense Studies Office of the Islamic Republic of Iran, Tehran. (in Persian)
Pakzad, J. (2006). Theoretical foundations and urban design process. Tehran: Shahidi Publications. (in Persian)
Pakzad, J. (1996). Identity and this identity with space. Sofeh Magazine, 21-22, 100-106. (in Persian)
Ping, Z., Zhilong, C., Hongyu, Y., & Hui, W. (2009). On utilization of underground space to protect historical relics model. Tunnelling and Underground Space Technology, 24(3), 245-249.
Takmil Homayoun, N. (1998). Social and Cultural History of Tehran. Tehran: Office of Cultural Research. (in Persian)
Tavassoli, M., & Naser B. (2007). Designing Urban Spaces. Tehran: Shahidi Publications. (in Persian)
Tehran Urban and Suburban Railway Operation Co. (2020). Tehran Metro Map. Retrieved from http://metro.tehran.ir