واکاوی مفهوم‌شناختی تهویه شهری: تبیین مدل‌های مفهومی و شناسایی شاخص‌های اندازه‌گیری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد طراحی شهری، گروه شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران

2 استادیار،گروه شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران

چکیده

بیان مسئله: آلودگی هوا و نزول کیفیت هوای شهری در 30 سال آینده به عنوان یکی از اصلی‌ترین چالش‌های ساکنین کلان‌شهرها و دلیل اصلی مرگ و میر زودرس مطرح خواهد بود. به نظر می‌رسد که در کنار رشد لجام‌گسیخته جمعیت شهری، تغییرات کالبدی منتج از بکارگیری رویکردهای سنتی در نظام‌های برنامه‌ریزی و طراحی شهری، موجب نزول کیفیت هوا در شهرها شده است.
هدف: پژوهش حاضر، در نظر دارد تا با مرور ادبیات مرتبط با تهویه طبیعی، چارچوبی نظری و عملیاتی برای مفهوم‌سازی و سنجش تهویه شهری در مقیاس میانی (محله و بلوک)، ارائه دهد.
روش: پژوهش حاضر از نوع پیمایشی و موردکاوی است و در نظر دارد تا با تبیین ارکان و محورهای اصلی مفهوم تهویه شهری، مؤلفه‌های اثرگذار بر تهویه شهری و ابعاد اثرپذیر از آن را مشخص و از این ره شاخص‌های عام سنجش کیفیت تهویه شهری را استخراج نماید.
یافته‌ها: در مقاله حاضر، پنج عامل اثرگذار بر تهویه طبیعی و پنج حوزه اثرپذیر از آن به تفکیک مقیاس مشخص شده و در نهایت مدل مفهومی پژوهش که نماینگر تصویری کلان از ارتباطات میان مؤلفه‌های تأثیرگذار و نوع کنش آنها با مفهوم تهویه شهری است؛ ارائه شده است. همچنین با بهره‌گیری از ماتریس ارزیابی گولر و تعیین معیارهای اولویت‌بندی، از میان 35 شاخص عام مستخرج از مطالعات جهانی، 10 شاخص به عنوان شاخص‌های نهایی سنجش تهویه انتخاب گردیدند.
نتیجه ­گیری: شناسایی شاخص‌های 10 گانه مورفولوژیک تأثیرگذار بر تهویه طبیعی، نشان از آن دارد که اعمال این شاخص‌ها در توسعه‌های شهری مبتنی بر تهویه ممکن است در تقابل با برخی از دستورالعمل‌های عام توسعه‌ای سایر رویکردهای شهری قرار گیرد. اختلافات ماهوی میان راهبردهای کلان رویکردهایی چون توسعه پایدار، شهر فشرده و ... با راهکارهای مدنظر در توسعه شهری مبتنی بر تهویه طبیعی، از جمله این تفاوت‌هاست؛ که تدقیق و تلفیق راهکارهای چندوجهی را با توجه به زمینه اقدام ضروری می‌نماید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Urban Ventilation Conceptualization: Explaining Conceptual Models and Identification of Measurement Indicators

نویسندگان [English]

  • Mahsa Keshavarz Mohammadian 1
  • Ahmad Khalili 2
  • Majid Mofidi Shemrani 2
1 Master’s Student in Urban Design, Departmentof Urban Planning, Faculty of Architecture and Environmental Design, Iran University of Science and Technology, Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Department of Urban Planning, Faculty of Architecture and Environmental Design, Iran University of Science and Technology, Tehran, Iran
چکیده [English]

Background: The issue of air pollution and the decline in the metropolitans’ air quality over the next 30 years will be one of the most catastrophic challenges and the leading cause of premature death worldwide. It seems that along with the booming growth of the urban population, physical changes which have been resulted from the use of traditional approaches in urban planning and design, have led to a decline in urban air quality.
Objectives: By a comprehensive review of natural ventilation literature, the present study aims to provide a theoretical and operational framework for conceptualization and measuring the quality of urban natural ventilation in the local level (neighborhood and block).
Method: Being a survey- case study research, the article intends to explain the main components of the concept of urban natural ventilation, to determine the factors affecting urban natural ventilation and the dimensions affected by urban ventilation (in the local level), in order to extract the general indicators for measuring the quality of natural ventilation in urban areas.
Result: By presenting five effective factors on natural ventilation, and five affected areas of natural ventilation based on their scale, the conceptual model of the research which shows a comprehensive connection among the influential components has been provided. In addition, by using the Goeller evaluation matrix, 35 morphological indicators which have been extracted from the literature review have been ranked, and 10 main indicators have been selected as the first priorities to assess the condition of natural ventilation in urban areas.
Conclusion: Identifying the 10 morphological indicators, affecting natural ventilation, suggests that the application of these indicators for a ventilation-based urban development may conflict with some general development guidelines of other urban approaches such as Sustainability and the Compact City approach. Therefore, it appears necessary to conduct multifaceted solutions based on contextual circumstances.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Urban design based on ventilation performance
  • Urban natural ventilation
  • Measurement indicators
ایزدی، پگاه؛ هادیانی، زهره؛ حاجی‌نژاد، علی و قادری، جعفر. (1395). واکاوی زمینه‌های تحقق‌پذیری رویکرد بازآفرینی شهری فرهنگ محور (بافت تاریخی-فرهنگی شهر شیراز). جغرافیا (فصلنامه علمی-پژوهشی و بین‌المللی انجمن جغرافیای ایران)، 14(51)، 461-482.
پورجعفر، محمدرضا و رضایی‌راد، هادی. (1392). مدیریت بافت‌های تاریخی- فرهنگی با تعیین عرصه‌های بحرانی به کمک منطق فازی با استفاده از GIS. فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، 5(15)، 1-12.
حسینی‌خواه، حسین و وارثی، حمیدرضا. (1398). رشد هوشمند شهری با تأکید بر روش TDR در جهت تأمین زمین خدمات شهری (مورد شناسی: شهر یاسوج). فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای، 9(32)، 99-124.
داداش‌پور، هاشم و محسن زاده، سینا. (1391). امکان سنجی استفاده از الگوی انتقال حقوق توسعه برای حفاظت از اراضی کشاورزی بابلسر. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 12(25)، 7-29.
رفیعیان، مجتبی؛ سعیدی رضوانی، نوید و محصیان، زهره. (آذر1390). امکان‌سنجی حفاظت از ارزش‌های محیطی باغات سنتی شهر قزوین با استفاده از رویکرد انتقال حق توسعه (TDR). در اولین کنفرانس اقتصاد شهری ایران. شهرداری مشهد، مشهد.
زارعی حاجی آبادی، فاطمه؛ پشمکیان، نیلا و شهابی، صفورا. (1392). سنجش میزان رضایتمندی ساکنان بافت‌های تاریخی؛ نمونه موردی بافت تاریخی محله حاجی همدان. فصلنامه آمایش محیط، 6(22)، 101-119.
عزیزی، محمد مهدی و آراسته، مجتبی. (1389). ارزیابی موفقیت‌های تجمیع در بافت تاریخی شهر یزد نمونه موردی مجموعه‌های مسکونی نفت‌وخاتم. مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 2(5)، 1-28.
عزیزی، محمدمهدی و شهاب، سینا. (1392). کاربرد انتقال حقوق توسعه (TDR) به عنوان سازوکار تحقق پذیری طرح‌های توسعه شهری (نمونه موردی: شهر کاشان). فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات شهری، 1(4)، 41-54.
فارسی فراشبندی، حمیدرضا؛ آزاده، سیدرضا و ملکیان بهابادی، مجتبی. (1396). امکان‌سنجی اجرای روش انتقال حق توسعه برای تأمین زمین خدمات شهری در شهر شیراز. فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات شهری، 6(22)، 3-14.
کلانتری خلیل آباد، حسین؛ صادقی، ساناز و حقی، مهدی. (1395). راهبردهای مرمت در بافت‌های تاریخی شهرها با تاکید بر مدیریت بحران زلزله (مطالعه موردی: محله سیروس تهران). فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 6(23)، 61-74.
گودرزی، علیرضا. (1397). توان‌سنجی بافت تاریخی- فرهنگی شهر بروجرد با رویکرد حفاظت و ایجاد درآمد شهری. پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه جغرافیا.
مرکز آمار ایران. (1395). نتایج سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن شهر ارومیه. تهران: مرکز آمار ایران.
ملکی، سعید؛ شجاعیان، علی و فرهمند، قاسم. (1396). ارزیابی تغییرپذیری فضایی-زمانی جزایر حرارتی در ارتباط با کاربری‌های شهری مطالعه موردی: شهر ارومیه. فصلنامه علمی- پژوهشی اطلاعات جغرافیایی (سپهر)، 27(105)، 183-197.
ملکی، قاسم. (1385). طراحی نظام انتقال حقوق مالکیت، راه تحقق طرح های توسعه شهری در ایران. مهندسین مشاور سراوند.
منصوری رضی، میثم. (1396). برنامه ریزی فضایی شهر آمل به منظور حفظ اراضی کشاورزی و باغی با استفاده از مفهوم انتقال حق توسعه (TDR). پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد. دانشگاه مازندران، دانشکده هنر و معماری.
مهجور، فیروز و خالدیان، ستار. (1393). بافت تاریخی تهران، تبدیل تهدیدها به فرصت‌ها. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 46(1)، 103-124.