شهرهای بندرگاهی، روند شکل‌گیری و الگوی کالبدی (نمونه موردی: کنگان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیای برنامه ریزی شهری، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران

2 استادیار گروه جغرافیا، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی، مرودشت، ایران

3 دانشیار گروه معماری و شهر سازی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران

چکیده

بیان مسأله: امروزه میزان رشد و گسترش فیزیکی شهر در جهات عمودی و افقی و میزان تناسب آن با رشد جمعیت به یکی از عوامل مهم مورد توجه مدیران و برنامه-ریزان شهری تبدیل شده است، چرا که به واسطه شناخت میزان و جهات رشد شهری، برنامه‌ریزی‌های شهری دقیق‌تر و سرانه‌های شهری متناسب با نیاز شهروندان خواهد بود.
هدف: هدف پژوهش حاضر بررسی و تحلیل روند شکل‌‌گیری و الگوی توسعه کالبدی شهر کنگان با تأکید بر فعالیت‌های بندرگاهی است.
روش: بر اساس تقسم‌بندی‌های ارائه شده از روش‌شناختی پژوهش‌های علمی، این پژوهش کاربردی و از لحاظ ماهیت، توصیفی ـ تحلیل است که با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای- اسنادی و بررسی آمارهای مربوط به میزان رشد جمعیت و گسترش شهری صورت پذیرفته است.
یافته‌ها: یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که روند رشد و توسعه شهری کنگان بر اساس مدل هلدرن در فاصله سال‌های 95-1345، 61/1 درصد مربوط به رشد جمعیت بوده و در مقابل درصد رشد فیزیکی شهر 61/0- بوده ‌است. همچنین، با توجه به استاندارد مدل آنتروپی شانون می‌توان گفت که شهر کنگان در این بازه زمانی دارای رشد پراکنده (اسپرال) بوده ‌است. همچنین در سنجش پراکنش جمعیت شهر کنگان با استفاده از ضریب جینی، در مجموع در توزیع جمعیت به نسبت مساحت در شهر کنگان برای سال‌های مختلف ناهماهنگی وجود دارد اما ضریب جینی محاسبه شده برای شهر کنگان 09/0 بوده است که نشان دهنده تعادل نسبی در توزیع جمعیت در بازه زمانی سال‌های 1345 تا 1395 است.
نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش بیانگر آن است که در روند رشد و توسعه شهری کنگان، فعالیت‌ها و نقش‌های بندرگاهی می‌تواند تأثیرگذار باشد، لذا سیاستگذاران و مدیران شهری کنگان در برنامه‌ریزی‌های شهری این شهر نباید از نقش و اهمیت این فعالیت‌ها در توسعه و رشد شهری کنگان غافل شوند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Port cities, formation process and physical pattern (Case study: Kangan)

نویسندگان [English]

  • Rahim Jamali 1
  • Ali Shamsoddini 2
  • Yaghowb Peyvastehgar 3
1 PHD student , Department of Geography and Urban Planning, , Azad University of Yasuj Branch, Yasuj, Iran
2 Assistant Professor, Department of Geography, Azad University of Marvdasht Branch, Marvdasht, Iran
3 Associate Professor, Department of Architecture and Urban Planning, Azad University of Yasuj Branch, Yasuj, Iran
چکیده [English]

Horizontal and vertical expansion of the cities is one of the remarkable factors for City managers and planners in the world. This issue has been in science literature for less than 100 years. To be exact, using this term has been popularized in the middle of the 20th century when overusing of the cars became common and the main part of urban credits goes toward expanding highways and city spaces. This kind of inharmonious city expansion that happened in unprepared city lands caused increasing the unused lands and the share of open spaces, Decreasing population density, separation of urban sectors and social segregation.
, city construction increased based on stock exchange and land speculation, and not based on needs. And this caused disruption to the urban land market and especially to a large part of the urban land being left unused and a negative consequence of the horizontal expansion of cities and urban sprawl. In other words, with the advent of Reza khan, new activities began to change the physical growth of the cities. In his first encounter with the city, he put the physical changes of the cities on the agenda, believing that physical changes will cause basic content changes and take the necessary pattern in the 19th century Physical-spatial transformations of the industrial city with the growth of industry and technology over the cities and in this transition, the physical cities were influenced not only by natural but also by human factors. In fact due to socio-economic and political development of the present century, Iran's urban population has always been increasing over the years until the urban population has reached from about 30% in 1335 to 70% in 1385 and 72% in 1390. Obviously, these demographic changes have had decisive impact on the physical dimension of cities. Thus, in the Pahlavi era, for the first time in the history of urbanism and urbanisation, the state has tried to transform the image and organisation of the city not on the basis of internal thinking and evolution but on external thought and change.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Port cities
  • formation process
  • physical pattern
  • Kangan
  • oil
امان­پور، سعید؛ حسن­پور، سحر. (1395). سطوح برخورداری از خدمات بهداشت و درمان در شهرستان­های استان خوزستان با بهره­گیری از تکنیک فرایند سلسله­مراتب فازی (Fuzzy AHP)، آمایش محیط، 10 (37)، 64-37.
ایمانی، بهرام؛ فیروزی­مجنده، ابراهیم؛ کانونی، رضا. (1395). پراکنش مکانی فضاهای سبز و اولویت­بندی تناسب اراضی با هدف مکان­یابی بهینه­ی پارک (مطالعه موردی: شهر اردبیل)، آمایش محیط، 10 (37)، 98-65.
بیرانوند، حجت­اله؛ عباسی، حامد؛ سیف، عبداله؛ بابلی موخر، حمید (1398). شناسایی تنگناهای ژئومورفولوژیکی در مکان­گزینی و توسعه کالبدی شهر خرم­آباد با تأکید بر شاخص­های نئوتکتونیکی، فضای جغرافیایی، 18(65)، 213-191.
پریزادی، طاهر؛ وارثی، حمیدرضا؛ کامران، حسن. (1390). بررسی نقش طرح­های توسعه کالبدی در پراکنده­رویی شهری با رویکرد پدافند غیرعامل، جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، 17، 179-209.
پورمحمدی، محمدرضا؛ موذنی، مهدی؛ هادیلی، بهمن. (1397). ارزیابی و تحلیل توسعه فیزیکی و تغییرات کاربری اراضی شهر پارس آباد مغان با استفاده از داده­های سنجش ازدور، مطالعات برنامه­ریزی سکونت­گاه­های انسانی (چشم­انداز جغرافیایی)، 13(1)، 37-51.
جوادیان کوتنایی، سارا؛ ملماسی، سعید؛ اورک، ندا؛ مرشدی، جعفر. (1393). تدوین الگوی ارزیابی توان زیست محیطی توسعه شهری با بهره‌گیری از فرآیند تحلیل شبکه‌ای (ANP) (نمونه موردی: شهرستان ساری)، آمایش سرزمین، 6(1)، ۱۵۳ -۱۷۸.
حاتمی­نژاد، حسین؛ قربانی، رامین؛ فرهادی، ابراهیم. (1398). بررسی روند توسعه فیزیکی کلان‌شهر کرمانشاه و ارائه الگوی بهینه جهات رشد، آمایش جغرافیایی فضا، 9(31)، 91-112.
حسینی­فر، محسن. (1395). تبیین نقش ساختارهای پنهان در تغییرات سازمان فضایی شهرهای ساحلی (مطالعه موردی: شهر ساحلی بابلسر)، رساله دکتری جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، استاد راهنما: دکتر اسدالله دیوسالار، مرکز تحصیلات تکمیلی و دکتری دانشگاه پیام نور تهران.
خاک­پور، براتعلی؛ معروفی، ایوب؛ شریفی، بایزید؛ احمدتوزه، واحد؛ سلیمانی، هادی. (1394). ارزیابی و مکان‌یابی بهینه جهت‌های توسعه فضایی - کالبدی شهر بوکان، پژوهش­های جغرافیای انسانی، 47(1)، 47-62.
زنگنه­چکنی، یعقوب. (1381). تحلیل عوامل تأثیرگذار بر توسعه فیزیکی و ساخت اجتماعی- فضایی شهر مورد شهر سبزوار، رساله دوره دکتری جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، استاد راهنما: دکتر حسین شکویی، دانشگاه تربیت مدرس.
زیاری، کرامت­اله؛ قاسمی، سعید؛ مهدی، علی؛ مهدیان بهنمیری، معصومه. (1396). تحلیلی بر وضعیت ساختاری- کالبدی شهر مهاباد از منظر راهبرد توسعه شهری (CDS)، پژوهش­های جغرافیای انسانی، 49(3)، 504-485.
سیف­الدینی، فرانک؛ زیاری، کرامت­اله؛ پوراحمد، احمد؛ نیک­پور، عامر. (1391). تبیین پراکنش و فشردگی فرم شهری در آمل با رویکرد فرم شهری پایدار، پژوهش­های جغرافیای انسانی، 44(80)، 155-176.
شیعه، اسماعیل. (۱۳۸۹). مقدمه­ای بر مبانی برنامه­ریزی شهری. چاپ ۲۸، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
ضمیری، محمدرضا؛ نسترن، مهین؛ محمدزاده تیتکانلو، حمیده. (1392). تحلیلی بر شکل و روند توسعه فضایی و کالبدی شهر بجنورد در دهه 1380 (با استفاده از آنتروپی شانون، ضریب موران و ضریب گری)، آمایش محیط، 6(23)، 168-180.
کیانی، اکبر؛ سالاری­سردری، فرضعلی؛ نوری، مهدی. (1394). بررسی و بازخورد محیط طبیعی در توسعه فیزیکی- کالبدی شهر گله­دار، پژوهش­های جغرافیایی برنامه­ریزی شهری، 3(3)، 383-405.
لحمیان، رضا. (1396). پایش سازگاری کاربری­های اراضی با برنامه­ریزی صنعتی در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: شهرستان ساری). آمایش محیط، 10(38)، 169-190.
محمودزاده، حسن؛ عابدینی ایرانق، رؤیا. (1398). تلفیق اصول رشد هوشمند و استراتژی توسعه میان­افزا در شناسایی ظرفیت­های کالبدی توسعه درونی شهر (مطالعه موردی: منطقه 3 تبریز)، جغرافیا و توسعه، 17(56)، 72-57.
ملکی، سعید؛ شجاعیان، علی؛ فرهمند، قاسم. (1396). رتبه­­بندی مناطق شهری از لحاظ توسعه­یافتگی کالبدی- فضایی با رویکرد توسعه پایدار شهری و تلفیق عملگر فازی GIS و FAHP (مورد شناسی: مناطق چهارگانه شهر ارومیه)، جغرافیا و آمایش شهری- منطقه­ای، 7(25)، 74-57.
مولائی­قلیچی، محمد. (1392). سنجش روند پراکنده­رویی شهری با تأکید بر شاخص­های تراکمی رشد هوشمند (مطالعه موردی: منطقه 2 تهران)، پایان­نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، استاد راهنما: دکتر ابوالفضل مشکینی، دانشگاه تربیت مدرس.
نیک­پور، عامر؛ رضا­زاده، مرتضی؛ اله­قلی تبار نشلی، فاطمه. (1398). الگوی گسترش کالبدی شهر آمل با رویکرد رشد هوشمند شهری، آمایش جغرافیایی فضا، 9(31)، 175-190.
نیک­پور، عامر؛ رضازاده، مرتضی؛ الهقلی تبارنشلی، فاطمه. (1397). ظرفیت­سنجی فرم محلات بر اساس الگوی شهر فشرده مطالعه موردی: شهر بابلسر، شهر پایدار، 1(2)،  95-79.