آمایش شهری؛ باز اندیشی در ساختار طرح‌های توسعه شهری

نوع مقاله : مقالات نظری و بنیادی

نویسنده

استاد گروه جعرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تبریز

چکیده

علیرغم قدمت درخشان برنامه‌ریزی مدرن در کشور و تجربه نزدیک به 5 دهه تهیه، تصویب و اجرای طرح‌ها و برنامه‌های توسعه شهری، معمولاً اجرای این طرح‌ها در محیط‌های شهری با تأخیر شدید ناشی از تغییر ارگانیک شهر مواجه شده و در عمل توفیق چندانی به همراه نداشته‌اند.سیستم فعلی توسعه و برنامه‌ریزی شهری در ایران بسیار متمرکز بوده و موقعیت بومی و محلی آن، در تناقض با شرایط جهانی است. محدودیت‌های ایجاد شده توسط برنامه‌های توسعه شهری متمرکز در کشور، تعدد مسئولیت‌ها و مدیریت در توسعه شهری، مشکلات دیگری را در فرآیند برنامه‌ریزی شهری به وجود می‌آورد. علاوه بر این، برنامه‌های شهری باید به اندازه کافی انعطاف‌پذیر باشند تا بتوانند با تغییرات و توسعه سریع شهری و جهانی سازگاری لازم را داشته باشند. با توجه به شرایط و مسائل خاصِ کشور و با عنایت به عدم برآورده شدن اهداف نهایی برنامه‌های توسعه شهری که با تبعیت از الگوهای رایج غربی و عمدتاً بر مبنای رویکردهای جامع و بعضاً استراتژیک تهیه و تدوین شده‌اند، اسناد برنامه‌ریزی و توسعه شهری کشور، شرایط متفاوتی داشته و توجه ویژه‌ای با رویکرد نوین می-طلبد. در همین راستا با توجه به ماهیت کیفی-توصیفی و مبتنی بر نقد این مقاله، روش آن تحلیلی و استنباطی بوده و سعی شده است مهم‌ترین مسائل و چالش‌های طرح‌های توسعه شهری بررسی و شناسایی شوند. در ادامه بازاندیشی در طرح‌های توسعه شهری کشور با تشریح اهداف و انتظارات جدید از برنامه‌ریزی مطرح گردیده و نهایتاً دستاوردها، اهداف و اصول اساسیِ سند آمایش شهری در مقایسه با برنامه‌های موجود و رایجِ کشور، به عنوان رهیافتی نوین در نظام و فرآیند برنامه‌ریزی تبیین می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Urban Spatial Planning, Rethinking about urban plans Structures

نویسنده [English]

  • Mohammadreza Pourmohammadi
Ph.D, Full Professor, Department of Urban Planning, Geography and Planning Faculty, University of Tabriz
چکیده [English]

علیرغم قدمت درخشان برنامه‌ریزی مدرن در کشور و تجربه نزدیک به 5 دهه تهیه، تصویب و اجرای طرح‌ها و برنامه‌های توسعه شهری، معمولاً اجرای این طرح‌ها در محیط‌های شهری با تأخیر شدید ناشی از تغییر ارگانیک شهر مواجه شده و در عمل توفیق چندانی به همراه نداشته‌اند. سیستم فعلی توسعه و برنامه‌ریزی شهری در ایران بسیار متمرکز بوده و موقعیت بومی و محلی آن، در تناقض با شرایط جهانی است. محدودیت‌های ایجاد شده توسط برنامه‌های توسعه شهری متمرکز در کشور، تعدد مسئولیت‌ها و مدیریت در توسعه شهری، مشکلات دیگری را در فرآیند برنامه‌ریزی شهری به وجود می‌آورد. علاوه بر این، برنامه‌های شهری باید به اندازه کافی انعطاف‌پذیر باشند تا بتوانند با تغییرات و توسعه سریع شهری و جهانی سازگاری لازم را داشته باشند. . این مشکلات بر اثربخشی رویکرد برنامه‌ریزی کنونی در ایران تأثیر گذاشته و نیاز به تغییر نگرش و رویکرد به برنامه-ریزی پویاتر، منعطف و مبتنی بر مشارکت را برجسته می‌کند. در نتیجه‌یِ رشد سریع جمعیت شهری، جهانی شدن و تأثیرات اقتصادی(به ویژه اقتصاد شهری)، شرایط شهرها و رویکردهای برنامه‌ریزی شهری متنوع‌تر شده و شهرها برای مقابله با این تغییرات به ابزارهای جدیدی احتیاج دارند. با این حال، رویکردهای برنامه‌ریزی شهری متمرکز و سفت و سخت که در ایران مورد استفاده قرار گرفته‌اند، تاکنون نتوانسته‌اند به درستی به این شرایط پاسخ دهند و در نتیجه‌ی اجرای آن‌ها، مشکلاتی به وجود آمده است عدم برآورده شدن اهداف نهایی برنامه‌های توسعه شهری که با تبعیت از الگوهای رایج غربی و عمدتاً بر مبنای رویکردهای جامع و بعضاً استراتژیک تهیه و تدوین شده‌اند، اسناد برنامه‌ریزی و توسعه شهری کشور، شرایط متفاوتی داشته و توجه ویژه‌ای با رویکرد نوین می-طلبد. در همین راستا با توجه به ماهیت کیفی-توصیفی و مبتنی بر نقد این مقاله، روش آن تحلیلی و استنباطی بوده و سعی شده است مهم‌ترین مسائل و چالش‌های طرح‌های توسعه شهری بررسی و شناسایی شوند. در ادامه بازاندیشی در طرح‌های توسعه شهری کشور با تشریح اهداف و انتظارات جدید از برنامه‌ریزی مطرح گردیده و نهایتاً دستاوردها، اهداف و اصول اساسیِ سند آمایش شهری در مقایسه با برنامه‌های موجود و رایجِ کشور، به عنوان رهیافتی نوین در نظام و فرآیند برنامه‌ریزی تبیین می‌گردد.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Urban Spatial Plan
  • Rethinking
  • urban planning
  • comprehensive plan

مراجع

اباذری، یوسف. )1398(. خرد جامعهشناسی. تهران: طرح نو.
براتی، ناصر و براتی، مینا. )1390(. آشنایی با طرحهای توسعه شهری در ایران)طرحهای توسعه شهری ساختاری و راهبردی(. تهران: سازمان
شهرداریها و دهیاریهای کشور.
جباری، حبیب، ثامنی، امیر و ابراهیمی خوسفی، محسن. )1396(. تبیین الزامات تدوین سند ملی آمایش سرزمین از منظر توسعه کالبدی. برنامه-
ریزی توسعه کالبدی، 2)2(، پیاپی ،6 .75-92
حسینزاده دلیر، کریم، پورمحمدی، محمدرضا و سلطانی، علیرضا. )1387(. طرحهای شهری ایران از قلمرو تهیه تا واقعیت آن در اجرا)مورد
مطالعه: طرح جامع تبریز(. جغرافیا و توسعه ناحیهای، ،11 .209-223
حسینی سیاهگلی، مهناز و قدمی، مصطفی. )1395(. تحلیلی بر مؤلفههای گرایش به رویکرد استراتژیک در فرآیند برنامهریزی شهری ایران،
جغرافیا و پایداری محیط، ،18 .81-95
رفیعیان، مجتبی و گلپایگانی، عبدالرضا. )1386(. برنامهریزی استراتژیک توسعه شهری)به همراه مطالعه موردی برنامهریزی استراتژیک در شهر
کرمان(. مدیریت استراتژیک شهری، ،1 .31-52
رهنما، محمدرحیم، مافی، عزتاهلل، اسدی، روحاله و سلیمی، محمود. )1391(. گذار از برنامهریزی جامع به برنامهریزی استراتژیک)نمونه موردی:
شهر بانه(. مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 2)8(، .39-54
زالی، نادر. )1397(. رویکردهای جدید در برنامهریزی و توسعه منطقهای. رشت: دانشگاه گیالن.
زالی، نادر. )1391(. آسیبشناسی برنامهریزی در ایران با پیشنهاد مأموریت محوری در سیاستگذاریهای توسعه منطقهای. برنامهریزی منطقهای، .81-89 ،)6(2
زالی, دکتر نادر, زمانی‌پور, & مسعود. (2016). ارائه و پیاده‌سازی یک مدل جدید برای سناریوسازی در برنامه‌ریزی‌ منطقه‌ای مورد شناسی: استان مازندران. جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای, 6(18), 1-24.‎
صرافی، مظفر، توکلی نیا، جمیله و چمنی مقدم، مهدی. )1393(. جایگاه برنامهریز در فرآیند برنامهریزی شهری ایران. مطالعات شهری، ،12 -32 
.19
صفوی، سید علی. )1390(. بررسی جایگاه مدیریت عمران شهری در تحقق طراحی شهری مطلوب؛ نمونه موردی: برنامههای توسعه و عمران
در تهران. مدیریت شهری، ،28 .255-272
قدمی، مصطفی و حسینی سیاهگلی، مهناز. )1395(. ارزیابی عوامل مؤثر بر پیادهسازی برنامهریزی استراتژیک در ایران. تحقیقات جغرافیایی،
31)1(، پیاپی ،120 .84-100
ملکپور اصل، بهزاد، علی محمدی، میالد و کاتوزیان، صادق. )1391(. زمینههای مطرح در برنامهریزی راهبردی برای تجدید حیات شهری و
مقایسه تطبیقی چارچوب نظری و الزامات به کارگیری آن در برنامهریزی راهبردی-ساختاری شهر تهران. هفت شهر، 41 و ،42 .36-57
ملکزاده، ندا، بزاززاده، مهدی و رفیعیان، مجتبی. )1395(. شناسایی و تحلیل عوامل کلیدی مؤثر بر توسعه شهری با رویکرد آینده نگاری)مطالعه
موردی: کالنشهر کرج(. جغرافیا و توسعه فضای شهری، 3)2(، پیاپی ،5 .35-52
مهدیزاده، جواد. )1379(. برنامهریزی شهری؛ نیازمند توجه به رویکردهای جدید. کتاب ماه علوم اجتماعی، مهر و آبان ،1379 .18-21
مهندسین مشاور شارمند. )1378(. شیوههای تحقق طرحهای توسعه شهری- جلد دوم: بررسی تجارب تهیه و اجرای طرحهای توسعه شهری در
ایران. تهران: سازمان شهرداریهای کشور.
موسوی، میرنجف، قادری، رضا، تقیلو، علی اکبر و کهکی، فاطمه سادات. )1397(. تدوین سناریوهای تحققپذیری آمایش سرزمین)مطالعه موردی:
استان خراسان رضوی(. آمایش سرزمین، 10)1(، .65-91
میرغالمی، مرتضی، پورجعفر، محمدرضا و میثاقی، سید محمود. )1398(. ارزیابی تطبیقی نظام برنامهریزی و برنامهریزی فضایی ایران با مصر،
عربستان، ترکیه و مالزی. برنامهریزی و آمایش فضا، 23)3(، .1-41
هاشم زاده قلعهجوق، فرشید، ابیزاده، سامان و صفرعلیزاده، اسماعیل. )1399(. شناسایی و اولویتبندی مهمترین عوامل مؤثر در پیشبرد برنامه های
مدیریت شهری در حوزه بافت فرسوده)مطالعه موردی: شهر ماکو(. پژوهش و برنامهریزی شهری، 11)40(، .137-154
هیلهورست، ژوزف. )1971(. برنامهریزی منطقهای؛ برداشت سیستمی. تهران: سازمان برنامه و بودجه، مرکز مدارک اقتصادی–اجتماعی و
انتشارات.
زالی, نادر. )1398(. آینده نگاری منطقهای بازتعریف آینده پژوهانه از فرایند برنامه ریزی منطقهای .آینده پژوهی ایران، ،288-263 4)1(
دانش شهرسازی
دوره 6، شماره 3
آذر 1401
صفحه 23-37

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 08 آذر 1399
  • تاریخ بازنگری: 21 اسفند 1399
  • تاریخ پذیرش: 20 دی 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار