صورت‌بندی نقد مکان از دریچه اقتصاد سیاسی؛ تدقیق امر «شهری-رابطه‌ای»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری، گروه شهرسازی دانشکده شهرسازی و معماری/ دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران

چکیده

بیان مسأله: مکان، لایه‌ای میانجی در قامت امر شهری-رابطه‌ای است. این برداشت هستی‌شناختی از مکان که از ظرفیّت مواجهه با ارتباطات پیچیده و منازعاتی محتمل برخوردار است، به منظور تدقیق، مستلزم مداقّه‌ای انتقادی است. آن وجهی از شهرگراییِ انتقادی مدِّ نظر است که این هستی‌شناختیِ بازتعریف‌شده را در بستر واقعیّات جامعه شهری از حیث بنیان‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بنشاند و مکان را در قامت یک انتزاع انضمامی تبیین نماید. اقتصاد سیاسی مکان توأم با آموزه‌های برآمده از نظریّه انتقادی، رهیافتی است در جهت نیل به این مهم.
هدف: تدقیق مفهوم «مکان در قامت امر شهری-رابطه‌ای» به میانجی مداقّه‌ای انتقادی در بنیان‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادیِ اثر‌گذار بر مکان‌های شهری
روش‌: پارادایم تلفیقیِ تحقیق مبتنی بر پسا‌اثبات‌گرایی و تفسیرگرایی است و واقعیّت‌های اجتماعی را به تبعیّت از ارزش‌های هنجاریِ مکان‌، و نیز با مداخله مناسبات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، تفسیر و تحلیل می‌کند. نوشتار پیشِ رو با اتّخاذ یک معرفت‌شناسیِ هنجاری-انتقادی و راهبرد قیاسی، و با کاربست رهیافت کیفی و از مجرای مرور اسناد کتابخانه‌ای و تحلیل و بسط آرای نظری، در پی یک صورت‌بندی انتقادیِ منسجم نسبت به مفهوم مکان با هدف تدقیقش به مثابه امر شهری-رابطه‌ای است.
یافته‌ها و نتیجه‌گیری: «مکان به‌عنوان امر شهری-رابطه‌ای» در متن نیروها و مناسباتی قرار دارد که مُبیّن یک شیوه تولید مُعیّن‌اند. این نیروها و مناسبات از گذرِ نقد اقتصاد سیاسی به هشت سرفصل مشخّص ره می‌بَرند که مشتمل بر تبیین ارزش استفاده در مقابل ارزش مبادله در متن بت‌وارگی کالا، مالکیّت خصوصی در مقابل امر اشتراکی، انباشت سرمایه، حقِّ‌به‌شهر و نابرابری، دولت در مقابل بخش خصوصی، آکادمی و بازار، و ماهیّت دیالکتیکی مکان است. کارکرد موثّرِ مکان در قامت «امر شهری-رابطه‌ای» در متن شیوه تولید حاکم بر آن، منوط به برخی بالقوّه‌گی‌ها و نابالقوّه‌گی‌هایِ دخیل در تدقیق این هستی‌شناختی جدید از مکان است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Formulation of Place Criticism in Terms of Political Economy; Scrutinizing the "Urban-Relational"

نویسندگان [English]

  • Mehran Alalhesabi 1
  • seyed Abdolhadi daneshpour 1
  • Reza Basiri Mojdehi 2
1 Associate Professor, Department of Urban and Regional Planning, The School of Architecture and Environmental Design/ University of Science and Technology of Iran
2 Ph.D. Student , The School of Architecture and Environmental Design/ Iran University of Science Technology, Tehran , Iran
چکیده [English]

Introduction: Place is an intermediate layer or level as the urban-relational. This ontological conception of place which has a capacity for encountering complicated relationships and and contentions requires critical scrutiny for more elaboration. That aspect of critical urbanism is needed that embeds the redefined ontology in political and socioeconomic realities and explain place as a concrete abstraction.. Political economy is an approach to this achievement through a critique of the mode of place production and also related productive forces and relations.  In this way, lessons in Critical Theory could be as contributions to better understanding.  Based on this and the examination of the evolution of the political economy concept, some essential ideas can be proposed in the critique's framework of the political economy of urban places. An effort will be made to analyze the spatial manifestation of the main productive forces in eight sectors under the capitalist mode of production and to investigate the relationships between them, which have specific consequences on urban places.
Methodology: The research paradigm focuses on an integrative post-positivist and interpretations schemata and analyses social realities, following normative values of the place and mediating political and socioeconomic relations.The current study adopts a normative-critical epistemology and applies a deductive strategy and a qualitative method to peruse a coherent critical formation of place concept through the review of library documents and the description, analysis, and extension of various theoretical ideas and approaches.
Results: Critique of political economy within  an urban context includes eight rubrics: place as commodity and use value versus exchange value; consumption, spectacle, and commodity fetishism (a two-way conflict between use value and exchange value and the conquest of the latter over the former that occurred because of  the commodification of the city's real estate and collective consumption); private property versus the commons in urban places (a place that has a balanced content as an intermediary layer, and the micro level has a balanced role against the pressures from the macro level, can be a place for the establishment of shared ownership); capital accumulation, right to the city and inequality (The role-playing of the place as the urban-relational between the macro and micro levels leads to a conflict between the stronger and weaker subjects of these two levels. The balance or imbalance between these two levels of role-playing is directly related to the right to the city, the increase or decrease of inequality, and the stratification of the urban society.); state versus private sector; academy and market; and finally, dialectical nature of the place (Place as the urban-relational is in its essence a synthetic phenomenon and a product of the dialectical relationship between distant and close order).
Discussion: The scrutinizing of place as the "urban-relational " is the main goal of this research, and in this direction, the main challenge is to examine the most important concepts arising from the previous efforts of the authors by passing through the sieve of political economy as a critical approach. For this purpose, an effort is made to calculate the intersection of various and multiple aspects in view of the most advanced thinkers and commentators on political economy and its urbanized version. The review of the literature in political economy in order to find out what this concept is and then the examination of its evolution from the time of its creation in the late 18th century until today revealed its content orientations and trends in different periods. Then, with the help of the formed theoretical framework, and by taking advantage of a comprehensive review of the opinions of some of the most prominent urban scientists, an attempt is made to establish a connection between the theoretical framework and urban issues and to provide a relatively comprehensive analysis of the issues affecting urban places from the perspective of political economy in the sections emerging from the theoretical framework.
Conclusion:It should be acknowledged that the "urban-relational" can only have an active mediation in order to improve the level of placeness in cities when it can have an effective function in the production method that governs it, which is associated with specific production forces and relationships. Place as the urban-relational rests on productive forces and relations by which a mode of production is explained and elaborated. The efficient function of place as the urban-relational within the influential mode of production is conditioned by some potentialities and impotentialities interfering in the scrutinization of place.

کلیدواژه‌ها [English]

  • place
  • political economy
  • critique
  • the urban-relational
منابع
احسانی، کاوه. (1398). محیط مصنوع و شکل‌گیری طبقه کارگر صنعتی؛ تاریخ اجتماعی کار در صنعت نفت ایران(ترجمه مارال لطیفی). تهران: نشر شیرازه، چاپ  اوّل
ادل، ماتیو. (1380). اقتصاد سیاسى شهرى و منطقه‌اى(ترجمه فریبرز رئیس دانا)، تهران: نشر قطره، چاپ اوّل
اسلیتر، دن و فرن تونکیس.(1386). جامعه بازار: بازار و نظریّه اجتماعی مدرن(ترجمه حسین قاضیان). تهران: نشر نی، چاپ اوّل
اشمیت، کارل. (1395). مفهوم امر سیاسی (ترجمه یاشار جیرانی و رسول نمازی). تهران: نشر ققنوس، چاپ دوم
آخوندی، عبّاس. (1398). بازآفرینی شهری و دوری‌گزینی از فروش شهر تنها راه نجات شهرهاست، سخنرانی در مجمع مشورتی کمیسیون‌های شهرسازی شوراهای اسلامی مراکز استان‌ها، 23 آبان
آدورنو، تئودور. (1388). علیه ایده‌آلیسم(ترجمه مراد فرهادپور). تهران: نشر گام نو، چاپ دوّم
آزاد ارمکی، تقی. (1388). نظریه‌های جامعه‌شناسی، تهران: سروش ( انتشارات صدا و سیما )، چاپ ششم
آنیکین. آ. (1358). جوانی یک علم؛ تاریخ تکوین اقتصاد سیاسی(ترجمه ناصر گیلانی)، تهران: انتشارات تیرنگ، چاپ اوّل
برزگر، سپیده و حبیبی، میترا.(1399). کاوش ضرباهنگ زندگی روزانه در ساماندهی مصرف فضای شهری، مجلّه دانش شهرسازی، دوره 4، شماره 1- صفحات 49-71
برنر، نیل. (1396). نظریه‌ی شهریِ انتقادی چیست؟(ترجمه آیدین ترکمه)، مجله اینترنتی فضا و دیالکتیک، شماره‌ 5، پاییز
بشیریه، حسین.(1399). تاریخ اندیشه‌های سیاسی در قرن بیستم، جلد اول؛ تهران: نشر نی، چاپ شانزدهم
بصیری مژدهی، رضا؛ دانشپور، عبدالهادی و علی‌الحسابی، مهران. (1399). بازتعریف هستی‌شناختی مکان به‌مثابه امر شهری-رابطه‌ای، باغ نظر، 17(90)، 5-18
بهرام، معصومه. (1399). آشنایی با عناصر بنیادی تفکر فلسفی هابرماس/تشریح وضعیت کلامی مطلوب، یادداشت خبرگزاری مهر، 18 شهریور
بیانی، فرهاد. گلابی، فاطمه. علیپور، پروین.(1394). زیست‌جهان یا نظام؟ زیست‌جهان و نظام؟ در اندیشه یورگن هابرماس؛ فصلنامه راهبرد، سال 24، شماره 77، زمستان
بیننده، مسعود، محمودی، جهانگیر، و سنایی، علی. (1399). سیاست‌های فضایی شهری و وضعیت محله‌های فرودست (اتنوگرافی نهادی محله‌های آقازمان، قطارچیان، جورآباد و کورآباد شهر سنندج)، فصلنامه علمی جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، دوره دوّم، شماره سوّم، پاییز
پین، مایکل.(1382). فرهنگ اندیشه انتقادی؛ از روشنگری تا پسامدرنیته(ترجمه پیام یزدانجو). تهران: نشر مرکز، چاپ دوّم
تفضّلی، فریدون. (1375). تاریخ عقاید اقتصادی؛ از افلاطون تا دوره معاصر، تهران: نشر نی، چاپ دوّم
تقوایی، مسعود، بیک‌محمدّی، حسن، زالی، نادر و کسائی، میترا. (1396). تحلیل موانع و عوامل موثّر در اجرای طرح‌ها و برنامه‌ریزی آمایشی استان تهران، مجله آمایش سرزمین، دوره نهم، شماره اوّل، بهار و تابستان، صفحات 1-27
جوانشیر(فرج‌الله میزانی).(1395). اقتصاد سیاسی (شیوه تولید سرمایه‌داری) با ذکرنمونه هایی از رشد سرمایه داری در ایران، تهران: نشر فردوس، چاپ اوّل
جودی گل‌لر. پویا، زمانیان، روزبه و فتحی، امیر.(1394). ردیابی انگاشت عدالت در نظریّه‌های شهر و شهرنشینی، مجله هفتشهر، شماره 49-50
جیلوش، جرمی. (1385). اشراق‌های شهری؛ شهرنگاری های والتر بنیامین(ترجمه جواد طلوعی). نشریه خردنامه همشهری، شماره 35
چیلکوت، رونالد. (1396). نظریه‌های سیاست مقایسه‌ای(ترجمه وحید بزرگی و علیرضا طیب). تهران: نشر رسا، چاپ ششم
حبیبی، سیدمحسن. عاملی، سعیدرضا. و اشتری، دلارام(1398). فضای جریان‌ها و مکان‌ها، از تقابل تا تعامل: واکاوی تأثیر فنآوری‌های جدید بر ویژگی‌های فضای شهری. مجلّه دانش شهرسازی، دوره 3، شماره 1- صفحات 109-124
حسن‌پور، امیر.(1393). زمین و مالکیّت در گیلان، بیست‌و‌نهمین نشست «یکشنبه‌های انسان‌شناسی‌و‌فرهنگ»، موضوع: «فرهنگ گیلان»، تارنمای انسان‌شناسی و فرهنگ
حسنی، شبگیر. (1396). نظریّه مارکسیستی ارزش و سه برهان آن. مجله اینترنتی پروبلماتیکا.
خسروی، کیوان. (1398). تهران؛ قربانی سرمایه‌داری. تهران: تارنمای باشگاه اندیشه، ۲۳ مرداد
داداش‌‌پور، هاشم و یزدانیان، احمد.(1398). فضا را چگونه بخوانیم؟ از خوانش پدیدارشناسانه تا خوانش انتقادی فضا، مجلّه دانش شهرسازی، دوره 3، شماره 2- صفحات 1-14
رحمانی، مهرداد، عزیزی، محمدمهدی، و نوریان، فرشاد.(1398). ریشه‌یابی مسائل تهران امروز با رویکرد هرمنوتیک فلسفی. مجلّه دانش شهرسازی، دوره 3، شماره 3- صفحات 1-20
رفیعیان، مجتبی، قاسمی، ایرج و نوذری، کمال.(1398). صورت‌بندی جدید از مفهوم گفتمان عدالت فضایی چارچوبی برای تحلیل شهر تهران .مجّله دانش شهرسازی، دوره 3، شماره 3، صفحات 21-44
رهنما، سعید. (1397). جدل رابرتز  هاروی، و پیچیدگی محاسبه‌ ارزش/پی‌آمدهای نظریه برای عملِ سیاسی، تارنمای نقد اقتصاد سیاسی
ریتزر، جورج.(1391). نظریّه جامعه‌شناسی در دوران معاصر (ترجمه محسن ثلاثی). تهران: نشر علمی، چاپ هفدهم
ژلنیتس، آندری. (1396). فضا و نظریه اجتماعی(ترجمه آیدین ترکمه). تهران: نشر علمی و فرهنگی، چاپ اوّل
ستاری، علی. یزدانی، فاطمه. فرازی. عباس.(1396). بررسی نظریه کنش ارتباطی هابرماس و دلالت‌های آن در آموزش عالی در ایران. مجله علوم تربیتی دانشگاه شهید چمران اهواز بهار و تابستان، دوره ششم، سال 24، شماره 1
سوجا، ادوارد. (1396). دیالکتیک اجتماعی‌-‌فضایی(ترجمه نرگس خالصی مقدم)، مجله اینترنتی فضا و دیالکتیک، شماره 3
سوندرز، پیتر. (1391). نظریه اجتماعی و مسأله شهری(ترجمه محمود شارع‌پور)، تهران: نشر تیسا، چاپ اوّل
سیف، احمد. (1392). درباره خصلت دوگانه ارزش، مجله اینترنتی هفته، سال چهاردهم
شریف‌زادگان، محمدحسین و ندایی طوسی، سحر. (1394). روش‌های پژوهش کیفی در برنامه‌ریزی توسعه؛ تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، چاپ اوّل
 
شریف‌زادگان، محمدحسین و حسین‌آبادی، مصطفی.(1399). نقش دولت و بازار در برنامه‌ریزی فضایی شهری: از تقابل به سوی تعامل در نهادگرایی جدید. مجلّه دانش شهرسازی، دوره 4، شماره 3، صفحات 1-18
صادقی‌فسایی، سهیلا و عرفان‌منش، ایمان.(1394). روش‌شناختی پژوهش اسنادی در علوم اجتماعی؛ تأثیرات مدرن‌شدن بر خانواده ایرانی. راهبرد فرهنگ، 8(29)، 61-91
صالحی امیری، سیدرضا. (1386). مفاهیم و نظریّه‌های فرهنگی، تهران، انتشارات ققنوس، چاپ اوّل
صداقت، پرویز. (1393). تجربه شهری ما، تهران: سخنرانی درباره حق بر شهر، تهران: مجله اینترنتی میدان، شهریور
صداقت، پرویز. (1396). درسگفتار اقتصاد سیاسی تهران، تهران: موسسه مطالعات سیاسی-اقتصادی پرسش، شهریور
قربانی، محمدرضا. (1358). اقتصاد سیاسی به زبان ساده. تهران: نشر پیوند، چاپ اوّل
قنبرلو، عبداله. (1398). نقد نئولیبرالیسم از منظر مکتب فرانکفورت، دوفصل‌نامه غرب‌شناسی بنیادی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال دهم، شمارة اول
کاپوراسو، جیمز ای و لوین، دیوید پی. (1387). نظریّه‌های اقتصاد سیاسی(ترجمه محمود عبدالله‌زاده). تهران: نشر ثالث، چاپ اوّل
کاتبرت، الکساندر.(1391). طراحی شهری و اقتصاد سیاسی فضایی؛ بررسی‌ونقد 50 سال اخیر(ترجمه رضا بصیری مژدهی و حمیده فرهمندیان). تهران: طحان، چاپ اوّل
کاتبرت، الکساندر. (1394). طراحی شهری و اقتصاد سیاسی فضایی (ترجمه رضا بصیری مژدهی). از کتاب طراحی شهری؛ مفاهیم و جریان‌های معاصر (ترجمه رضا بصیری مژدهی، نوید پورمحمدرضا و حمیده فرهمندیان). تهران: نشر طحان، چاپ اوّل
کاظمی، کیارش و مهیاری تفنگچی، میلاد. (1395). جهانی‌شدن و تأثیر آن بر حق به شهر، مجله مدیریت شهری، شماره 46
کرایب، یان.(1393). نظریّه اجتماعی مدرن از پارسونز تا هابرماس(ترجمه عباس مخبر). تهران: نظر آگه، چاپ اوّل
کرس‌ول، جان‌دبلیو. (1395). طرح پژوهش؛ رویکردهای کمّی، کیفی و ترکیبی(ترجمه علیرضا کیامنش و مریم دانای طوس). تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی/واحد علامه طباطبایی، چاپ چهارم
کستلز، مانوئل. (1385). عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ: ظهور جامعه شبکه‌ای(ترجمه احمد علیقلیان و افشین خاکباز). تهران: نشر طرح نو، چاپ دوّم
کلارک، باری. (1396). اقتصاد سیاسی تطبیقی(ترجمه عباس حاتمی). تهران: نشر کویر، چاپ سوّم
کوهن، مارگارت. (1394). نظریّه سیاسی و طراحی شهری(ترجمه حمیده فرهمندیان). از کتاب طراحی شهری؛ مفاهیم و جریان‌های معاصر (ترجمه رضا بصیری مژدهی، نوید پورمحمدرضا و حمیده فرهمندیان). تهران: نشر طحان، چاپ اوّل
گاتدینر، مارک. (1399). تولید اجتماعی فضای شهری(ترجمه آیدین ترکمه). تهران: نشر مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، چاپ اوّل
گروه نویسندگان شانگهای. (1358). اقتصاد سیاسی بیاموزیم(ترجمه ع. رشیدیان). نشر محسن، چاپ اوّل
گون‌واردنا، کانیشکا. (1394). شهرگرایی انتقادی: فضا، طراحی و انقلاب (ترجمه رضا بصیری مژدهی). از کتاب طراحی شهری؛ مفاهیم و جریان‌های معاصر (ترجمه رضا بصیری مژدهی، نوید پورمحمدرضا و حمیده فرهمندیان). تهران: نشر طحان، چاپ اوّل
گی‌دبور، ارنست. (1395). جامعه نمایش(ترجمه بهروز صفدری). تهران: نشرآگه، چاپ سوّم
لوفور، آنری. (1395). بقای سرمایه‌داری، بازتولید روابط تولید(ترجمه آیدین ترکمه). تهران: نشر تیسا، چاپ اوّل
مارکس، کارل و انگلس، فریدریش. (1397). ایدئولوژی آلمانی(ترجمه تیرداد نیکی). تهران: نشر فردوس، چاپ دوّم
مالجو، محمد. (1395). درسگفتار اقتصاد سیاسی چیست؟. تهران: موسسه مطالعات سیاسی-اقتصادی پرسش
ملک‌پور، بهزاد. (1396). پروبلم شهری: ردیّه‌ای بر تخصص‌گراییِ شورای شهر؛ تهران: مجله اینترنتی میدان
ملک‌پور، بهزاد. (1398). بازاندیشی در نسبت طراحی شهری و برنامه‌ریزی: بازگشت به ریشه‌ها ؛ تهران: مجلّه دانش شهرسازی، دوره 3 شماره 2، صفحات 15-31
ملوچ، هاروی. (1397). شهر، ماشینی در خدمت رشد: به‌سوی اقتصاد سیاسیِ مکان(ترجمه ایمان واقفی). مجله اینترنتی فضا و دیالکتیک، شماره‌ 10، زمستان.
نعمانی، فرهاد. (1397). پیدایش و تحول اقتصاد سیاسی، تارنمای نقد اقتصاد سیاسی(https://pecritique.com)، 22 مرداد
نوذری، حسینعلی.(1384). نظریّه‌های انتقادی مکتب فرانکفورت در علوم اجتماعی و انسانی، تهران: انتشارات آگاه، چاپ اوّل
نوربرگ شولتز، کریستیان. (1382). معماری: معنا و مکان (ترجمه ویدا نوروز برازجانی). تهران: نشر جان جهان، چاپ اوّل
نیکی‌تین، پیوتر ایوانوویچ. (1387). مبانی اقتصاد سیاسی(ترجمه ناصر زرافشان). تهران: نشر آگاه، چاپ اوّل
واقفی، ایمان. (1398). حق به شهر، حق به مرکزیّت است؛ تهران: مجله اینترنتی میدان
هاروی، دیوید. (1392). اهمیّت تخیّل پساسرمایه‌داری(ترجمه پرویز صداقت)، تهران: تارنمای نقد اقتصاد سیاسی، 31 شهریور
هاروی، دیوید. (1393). چه‌کسی شهر را می‌سازد، گفت‌وگوی جدلی با دیوید هاروی درباره اهمیّت مبارزه بر سر فضاهای شهری. تهران: مجله اینترنتی میدان
هاروی، دیوید. (1395الف). دگرگونیِ حکمرانی شهری در سرمایه‌داری متأخر(ترجمه ایمان واقفی)؛ تهران: مجله اینترنتی میدان
هاروی، دیوید. (1395ب). فضا به‌سان یک کلیدواژه(ترجمه نرگس خالصی مقدم)؛ تهران: مجله اینترنتی فضا و دیالکتیک، شماره‌ ۱ پاییز
هاروی، دیوید. (1397الف). چرا «سرمایه» مارکس همچنان مهم است(ترجمه رحمان بوذری)؛ تهران: مجله اینترنتی برخط‌بوک
هاروی، دیوید. (1397ب). گفت‌وگو با دیوید هاروی(ترجمه سودابه رخش)؛ تهران: تارنمای نقد اقتصاد سیاسی
هاروی، دیوید. (1398). سوسیالیسم و آزادی(ترجمه حسین رحمتی)؛ تهران: تارنمای نقد اقتصاد سیاسی