شناسایی اصول توسعه کالبدی سکونتگاه‌های‌ غیررسمی به‌مثابه الگوی مبتنی بر زمینه با استفاده از روش فراترکیب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری شهرسازی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد،ایران

2 دانشیار گروه شهرسازی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

3 استادیار گروه شهرسازی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی ، مشهد، ایران

چکیده

بیان مسئله: بررسی دانش تولید شده درباره سکونتگاه‌های ‌غیررسمی به شناسایی دو خلاء مهم نظری می‌انجامد؛ اولا باوجود اینکه زمینه‌گرایی در مباحث مخلتف شهرسازی ورود نموده اما جای آن به عنوان یک نظریه مستقل برای توضیح فرایند توسعه شهری غیررسمی خالی به نظر میرسد. ثانیا، گویا ادبیات نظری شهرسازی فاقد چارچوب اصولی منسجمی است که توسط تحلیلی زمینه‌ای از الگوی توسعه کالبدی این سکونتگاه‌ها بدست آمده باشد.
هدف: هدف این پژوهش تحلیل ابعاد زمینه به کمک دیدگاه زمینه‌گرایی به منظور توضیح توسعه کالبدی سکونتگاه‌های ‌غیررسمی است. همچنین این پژوهش در تلاش برای تدوین چارچوب نظری منسجمی از اصول برنامه‌ریزی توسعه کالبدی سکونتگاه‌های‌ غیررسمی در مطالعه‌ای زمینه‌ای می‌باشد.
روش: این پژوهش از روش فراترکیب و الگوی هفت مرحله‌ای ساندلوسکی و باروسو بهره برده است طوریکه اولا 422 مقاله از طریق جستجوی نظامند بدست آمده که پس از غربالگری به کمک نرم افزار rayyan، 27 مقاله در فرایند پژوهش قرار گرفته اند. سپس مقالات منتخب به کمک نرم افزار MAXQDA بر اساس سوالات تحقیق مورد کدگذاری استقرایی قرار گرفته و در گام های بعدی به تحلیل و سنتز مفاهیم مستخرج پرداخته شده است.
یافته‌ها: انتزاع اطلاعات از منابع منتخب به شناسایی 1092 کد انجامیده است. همخوان ‌یابی و ترکیب کدها به یک مقوله جانبی: اطلاعات توصیفی منابع و پنج مقوله اصلی: زمینه کلان، زمینه محلی، کارکرد زمینه، واکنش به زمینه، عوامل مداخله گر و در ادامه به چهار نوع اصل توسعه کالبدی سکونتگاه‌های غیررسمی یعنی اصول فرایندی، محتوایی، مدیریتی، ضوابط-مقرراتی و مشترک  منتهی شده است.
نتیجه­ گیری: اولاً سکونتگاه‌های‌ غیررسمی پدیده‌ای مبتنی بر زمینه بوده و برای درک منطق حاکم بر آنها نیاز به تحلیل زمینه در مقیاس‌های کلان و محلی است. ثانیاً اصول حاکم بر توسعه سکونتگاه‌های‌ غیررسمی در فرایندی چرخه‌ای، دائما در حال تکامل و ارتقا هستند. در نتیجه، توسعه شهری غیررسمی، پویایی لازم را برای تطابق با دگرگونی نیازها و شرایط داشته و تاب‌آور، استطاعت‌پذیر، و پایدار عمل می‌نماید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Identifying the informal settlements’ physical development principles as a context-based pattern using the Meta-synthesis method

نویسندگان [English]

  • Ghulam Farooq Nadeem 1
  • Seyed Moslem Seyedalhosseini 2
  • Toktam Hanaee 2
  • Hadi Sarvari 3
1 Ph.D Candidtae, Department of Urbanism, Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran
2 Department of Urbanism, Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran
3 Assistant Professor, Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran
چکیده [English]

Background: Deliberation of generated knowledge about informal settlements leads to the identification of two critical theoretical gaps. firstly, although contextualism has entered into urban planning discussions, its place as an independent theoretical framework for explaining the development process of informal settlements seems vacant. Secondly, the theoretical literature of urbanism lacks a comprehensive framework obtained by contextual analysis of the physical development pattern of these settlements.
Objectives: The study aims to analyze the context to explain the physical development of informal settlements using a contextualism perspective. In other words, this study attempts to formulate a coherent theoretical framework of the informal settlement’s physical development planning principles in a contextual interpretation.
Method: The study used the meta-synthesis method with Sandlosky and Barros seven-step model. Firstly, 422 articles were obtained through a systematic search. Finally, 27 articles were selected for inclusion through the screening process using rayyan.ai. Then the selected papers were inductively coded using MAXQDA 2020 based on the research questions, and the next steps were devoted to analyzing and synthesizing the concepts extracted.
Result: The extraction process led to the identification of 1092 codes. The combination process of the codes resulted in the designation of one lateral category; articles’ descriptive information, and five main categories; macro context, local context, the function of context, the response to the context, and interventionist factors. The next part of the outcomes were four sorts of principles related to the physical development of informal settlements includes; process, product, management, and regulations.
Conclusion: Firstly, informal settlements are a context-based phenomenon consequently, to understand the logic governing them, it is necessary to analyze the context at macro and local scales. Secondly, the development principles of informal settlements are evolving and upgrading cyclically, and continuously. Therefore, these settlements have the potential dynamics necessary to adapt incrementally to the changing needs and conditions and operate resilient, affordable, and sustainable.

کلیدواژه‌ها [English]

  • informal settlements
  • Physical development
  • contextualism
  • urban planning theory
  • meta-synthesis

منابع   

بنیه هاشمی ویجویه، سید محمدعلی. (1397). ارزیابی توسعه میان افزا در محله‌های شهری با رویکرد زمینه گرایی در افزایش تعاملات ساکنین (مطالعه موردی: کوی دانش تبریز). دانش شهرسازی، 2(2)، 79-93.
تولایی، نوین. (1380). زمینه‌گرایی در شهرسازی. هنرهای زیبا، 34(10)، 34-63.
صفار سبزوار، فاطمه؛ دانشور، مریم؛ حنایی، تکتم و سیدالحسینی، سید مسلم. (1398). شناسایی ابعاد و مؤلفه‌های مفهوم خودسازمان‌دهی شهری با استفاده از روش فراترکیب. دانش شهرسازی، 3(4)، 53-71.
عابدی جعفری، عابد و امیری، مجتبی. (۱۳۹۸). فرا ترکیب، روشی برای سنتز مطالعات کیفی. فصلنامه علمی -پژوهشی روش، ۲۵(۹۹)، 73-87.
نجاتی، ناصر؛ صرافی، مظفر و نجف زاده، رضا. (1400). تبیین نقش قدرت-دانش در برنامه‌ریزی فضایی با تأکید بر قدرت انضباطی و زیست-قدرت. دانش شهرسازی، 5(2)، 133-151.
ندیم، غلام فاروق. (۱۳۹۸). مروری بر سیر تحول مفهوم مسکن اقشار کم‌درآمد در ادبیات نظری شهرسازی و مدیریت شهری. اندیشه: فصلنامه علمی - پژوهشی دانشگاه هرات، ۱۸(۲)، ۳۳-۴۴.