فراترکیبی بر تحقیقات انجام شده با موضوع کیفیت زندگی شهری در سکونتگاه‌‏های غیررسمی در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ‏ریزی شهری، دانشکده برنامه ‏ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

2 استادیار و عضو هئیت علمی گروه شهرسازی و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مراغه، مراغه، ایران

چکیده

بیان مسئله: با وجود گذشت بیش از دو دهه از تحقیقات اولیه در مورد کیفیت زندگی شهری، همچنان این مفهوم با مفاهیمی همچون زیست‏پذیری شهری و سرزندگی شهری در یک ردیف معنایی تبیین می‏ شوند و به وجوه متفاوتی که در بین این مفاهیم نهفته است، توجهی نشده است. کیفیت زندگی شهری همواره به یکی از موضوعات موردعلاقه پژوهشگران حوزه برنامه ‏ریزی شهری تبدیل‌شده است و تمامی تمرکز آنان به بررسی کیفیت زندگی شهری در سکونتگاه‏ های برنامه‌ریزی‌شده معطوف شده است.
هدف: هدف این پژوهش، بررسی و استخراج شاخص ­های تجزیه‌وتحلیل متون علمی در زمینه مطالعات سکونتگاه­ های غیررسمی و ارائه مدل تحلیلی ابعاد و مؤلفه ‏های کیفیت زندگی در سکونتگاه ‏های غیررسمی است.
 روش: این پژوهش بنیادی بوده و با بهره‏گیری از روش فراترکیب به بررسی نمونه‏های موردمطالعه (12 عنوان مقاله علمی – پژوهشی معتبر و 8 عنوان رساله دکترا و پایان ‏نامه کارشناسی ‏ارشد) در ده سال اخیر در ارتباط با کیفیت زندگی شهری در سکونتگاه‏های غیررسمی پرداخته است.
یافته‌ها: با استناد به یافته‏های تحقیق حاضر می‏توان دریافت که به دلیل توجه به آزمون پایایی در بیش از 80 درصد پژوهش‏های مورد بررسی می‏توان با اطمینان بالایی در ارتباط با کیفیت مطالعات صورت گرفته و اندازه اثر آن‌ها اظهارنظر نمود.
از نظر ساکنین سکونتگاه‏های غیررسمی عوامل اقتصادی بیشترین تأثیر را در تعیین کیفیت زندگی آنان داشته است و همچنین در بین مؤلفه‏های اقتصادی مؤلفه درآمد ماهیانه در رتبه اول و پس ‌از آن به ترتیب مؤلفه‏های هزینه‏های زندگی، وضعیت اشتغال، رضایت از فرصت‏های شغلی، فاصله محل کار از سکونت، امنیت شغلی، تعداد افراد شاغل و در نهایت تعداد ساعات کاری هفته در رتبه‏های دوم تا هشتم قرار گرفتند.
نتیجه ­گیری: تمامی متون علمی مورد بررسی به آزمودن نظریات پرداخته ‏اند اما باعث نظریه ‏سازی نشده ‏اند. باوجود اینکه در بعضی از تحقیقات راهکارهای مناسبی ارائه‌شده است اما با توجه به ماهیت پژوهش‏ ها نمی‏توان آن‌ها را در دسته تحقیقات بنیادی قرار داد. به‌طورکلی می‏توان گفت ضروری است تا تحقیقات بنیادی در این حوزه بیشتر موردتوجه قرار بگیرند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Meta-Analysis of Researches Conducted on the Quality of Urban Life in Informal Settlements in Iran

نویسندگان [English]

  • Ali Oskouee Aras 1
  • Ali Azar 2
1 PhD Candidate in Geography and Urban Planning, Department of Urban Planning, Faculty of Planning and Environmental Sciences, University of Tabriz, Tabriz, Iran.
2 Ph.D, Assistant Professor Department of Architecture and Urban Planning,Islamic Azad University, Maragheh Branch,, Maragheh, Iran
چکیده [English]

Problem statement: despite conducting some researches on the quality of urban life during more than two decades, this concept is still explained with the concepts of urban livability and urban vitality in the same meaning, and their different aspects are ignored. The quality of urban life has become one of the interesting topics for the researchers in the urban planning, and they have focused on the quality of urban life in the planned settlements, while, today, especially in the cities of developing countries, at least one third of the metropolitan population consists of the residents of informal settlements. The aim of this research is to investigate and extract the analysis indicators of the scientific texts in the field of informal settlements and to present an analytical model including the dimensions and components of the life quality in informal settlements.
Method: This is basic research and by using the meta-analysis method, the samples (12 valid scientific-research articles and 6 master thesis) conducted in the last decade in relation to the quality of urban life in Informal settlements were studied. The present research is classified as an applied-developmental research based on its aim to determine the desirable patterns in the field of quality of urban life in informal settlements.
Result: considering the findings of the current research, it can be said that as the reliability tests in more than 80% of the studies shows, we can Definity comment on the quality of the studies and their effect size. The geographical distribution of the researches conducted in the provinces of the country shows that the case studies conducted in Tehran province have the highest frequencies. The data collection methods considering the nature and methods of the research indicate that about 11% of the researches collected the required data through the survey and field methods.
Conclusion: The theories referring to the quality of urban life are classified into three main approaches: human approach, the spatial approach, and the sustainability approach. The main effective indicators improving the quality of urban life in informal settlements are economic index (with 9 variables)

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quality of Urban Life؛ Informal Settlements؛ Meta-Synthesis؛ Urban Planning
  • Basic
ابراهیمی، نیر؛ محسنی، رضا علی و علمی، محمود. (1401). بررسی نقش کیفیت زندگی و فضاهای بی‌دفاع شهری در گرایش به خشونت‌های شهری (موردمطالعه: جوانان شهر رشت). نشریه دانش شهرسازی، 6(2)، 147- 162.
اجزاء‏ شکوهی، محمد؛ شیرازی، علی و حداد‏مقدم، زهره. (1392). بررسی عوامل مؤثر بر ارتقاء کیفیت زندگی شهری در سکونتگاه غیررسمی پنج‌تن آل عبا (التیمور مشهد). مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‏ای، 11(21)، 59-79.
احمدی، زهرا. (1393). ارزیابی شاخص‏های کیفیت زندگی شهری در سکونتگاه‏های غیررسمی در کلان‌شهر اهواز (نمونه موردی: محله ملاشیه). پایان‌نامه کارشناسی‏ارشد، رشته جغرافیا و برنامه‏ریزی شهری، دانشکده علوم زمین و GIS، دانشگاه شهید چمران اهواز.
اسکوئی ارس، علی و حکیمی، هادی. (1399). سنجش حس تعلق مکانی ساکنین سکونتگاه‏های غیررسمی، مطالعه موردی: محله حکم‏آباد تبریز. فصلنامه مطالعات عمران شهری، 4(12)، 21.
اسکوئی ارس، علی و حکیمی، هادی. (1400). سنجش شاخص‏های سرزندگی شهری در سکونتگاه‏های غیررسمی (مطالعه موردی: سیلاب قوشخانة تبریز. نشریه پژوهش‏های جغرافیای برنامه‏ریزی شهری، 9(1)، 143-163.
اسکوئی ارس، علی. (1400). سنجش و ارزیابی کیفیت زندگی شهری و رضایت‏مندی از آن در سکونتگاه‏های غیررسمی شمال تبریز (مطالعه موردی: محله احمدآباد). پایان‌نامه کارشناسی‏ارشد، رشته برنامه‏ریزی شهری، دانشکده برنامه‏ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز.
اسکوئی ارس، علی. (1401). بررسی ویژگی‏های ساختاری سکونتگاه‏های غیررسمی (مطالعه موردی: محله آخماقیة تبریز). فصلنامه برنامه‏ریزی توسعه شهری و منطقه‏ای، 7(20)، 90.
پوراحمد، احمد و زارعی، جواد. (1394). سنجش کیفیت زندگی در قلمرو بافت فرسوده شهری مطالعه موردی: منطقه 9 شهر تهران. مجله پژوهش و برنامه‏ریزی شهری، 6(21)، 1-18.
پوراحمد، احمد؛ فرهادی، ابراهیم؛ قربانی، رامین؛ سجودی، مریم و عبدالله حسین، شاخوان. (1399). فراترکیبی بر پژوهش‏های تاب‏آوری شهری در نشریات علمی پژوهشی جغرافیایی ایران. پژوهش‌های جغرافیای اقتصادی، 1(2)، 6.
حاتمی‏نژاد، حسین؛ ابدالی، یعقوب و علی پوری، احسان. (1395). سنجش کیفیت زندگی مهاجران افغان مقیم ایران با رویکرد ذهنی (مطالعه موردی: روستای فیروزآباد). فصلنامه جغرافیایی سرزمین، 13(49)، 77-92.
حافظ‏نیا، محمدرضا. (1395). مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی (تجدیدنظر اساسی با اضافات). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‏ها (سمت).
حسین‌آبادی، سعید؛ روستایی، شهریور و یاپنگ غروی، محمد. (1393). سنجش کیفیت زندگی در سکونتگاه‏های غیررسمی (نمونه مطالعاتی: محدوده شرق کال عیدگاه سبزوار). نگرش نو در جغرافیای انسانی، 6(3)، 199-215.
حسینقلی‏زاده، علی؛ جلوخانی نیارکی، محمدرضا؛ ارگانی، میثم و حسینی، علی. (1400). تحلیل کیفیت زندگی شهری در محلات شهری با تأکید بر رویکردهای روش‏شناسی تطبیقی مکانی (مطالعه موردی: منطقه 6 تهران). فصلنامه شهر پایدار، 4(4)، 38-39.
حقی، یعقوب؛ فکری علی بابالو، لطیف؛ انصاری گبلو، اکبر و کرمی نصب، صدیقه. (1401). بررسی و تحلیل وضعیت شاخص‏های کیفیت زندگی شهری از دیدگاه شهروندان (موردمطالعه: شهر گرمی). فصلنامه جغرافیا و روابط انسانی، 4(4)، 114.
حیدری‏سرای، رضوان. (1397). سنجش کیفیت ذهنی زندگی در ساکنان سکونتگاه‏های غیررسمی شمال تبریز (مطالعه موردی: یوسف‏آباد تبریز). پایان‌نامه کارشناسی‏ارشد، رشته جغرافیا و برنامه‏ریزی شهری، گرایش برنامه‏ریزی مسکن، دانشکده برنامه‏ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز.
خاوری، فاطمه. (1397). ارزیابی و سنجش شاخص‏های کیفیت زندگی شهری (مطالعه موردی: منطقه 7 شهر تهران). پایان‌نامه کارشناسی‏ارشد، رشته جغرافیا و برنامه‏ریزی شهری، گرایش آمایش شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران.
خدائی، رضا. (1398). تحلیل کیفیت زندگی محلات اسکان غیررسمی شهری (مطالعه موردی: محله مهدی‏آباد شهر یزد). پایان‌نامه کارشناسی‏ارشد، رشته جغرافیا و برنامه‏ریزی شهری، گرایش برنامه‏ریزی مسکن و بازآفرینی شهری، دانشگاه پیام نور، اردکان.
خراسانی‏مقدم، صبا؛ یزدانفر، سید عباس و حسینی، سید باقر. (1394). بررسی شاخص‏های کیفیت زندگی مؤثر بر میزان رضایت‏مندی ساکنان سکونتگاه‏های غیررسمی (مطالعه موردی: محله فرحزاد تهران – فرحزاد شمالی). فصلنامه پژوهش‏های جغرافیای انسانی، 47(1)، 97-117.
رحمانی، آرش و نظری، ولی‌الله. (1395). ارزیابی نقش کاربری سبز شهری در ارتقای کیفیت زندگی شهری (مطالعه موردی: شهر تاکستان)، فصلنامه پژوهش اجتماعی، 8(30) 65.
رفیعیان، مجتبی و کیانفر، آیدا. (1398). فهم فضاهای خاکستری شهری: جایگاه قدرت در مناسبات تولید سکونتگاه‏های غیررسمی شهری (مورد: شهرک رضویه تهران). نشریه هنرهای زیبا معماری و شهرسازی، 24(1)، 6.
زنگنه شهرکی، سعید؛ گلین شریف ادینی، جواد؛ حسن‏زاده، داود و سالاری‏مقدم، زهرا. (1393). تحلیل فضایی کیفیت زندگی در سکونتگاه‏های غیررسمی منطقه کلان‌شهری تهران (مطالعه موردی: اسلام‏آباد، صالح‏آباد). فصلنامه پژوهش‏های جغرافیای انسانی، 46(1)، 177-196.
زیاری، کرامت‏الله و رفیعی‏مهر، حسین. (1396). ارزیابی کیفیت زندگی شهری بافت حاشیه‏نشین مورد‏شناسی: محله حصار همدان. فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‏ای، 7(23)، 199-214.
زیاری، کرامت‏الله؛ ابدالی، یعقوب و الله قلی‏پور، سارا. (1398). تحلیل و ارزیابی مؤلفه‏های کیفیت زندگی در کانون‏های جرم‏خیز، مطالعه موردی: منطقه 12 شهر تهران. فصلنامه پژوهش‏های بوم‏شناسی شهری، 10(1)، 106.
شاکری‏مقدم، مهشاد و شهریاری، سید کمال‌الدین. (1397). تعیین کیفیت‏های محیطی جهت ارتقاء کیفیت زندگی در خیابان شهری. در کنفرانس عمران، معماری و شهرسازی کشورهای جهان اسلام. تبریز، دانشگاه تبریز – دانشگاه شهید مدنی آذربایجان – دانشگاه علمی کاربردی شهرداری تبریز.
شهدادنژاد، مرضیه. (1397). بررسی راهکارهای ارتقاء شاخص‏های کیفیت زندگی در سکونتگاه‏های غیررسمی سیس‏آباد مشهد. پایان‌نامه کارشناسی‏ارشد، رشته جغرافیا و برنامه‏ریزی شهری، گرایش بهسازی و نوسازی شهری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد.
شیخی، محمدتقی و احسانی کلخوران، صمد. (1398). نگاهی به زیست غیررسمی: مطالعه رابطه امنیت تصرف و کیفیت زندگی در اوزون تپه، بومهن. فصلنامه پژوهش‏های جغرافیای انسانی، 51(1)، 178.
شیخی، محمد؛ جمعه پور، محمود و سجادی، افشین. (1397). سنجش رابطه میان رضایتمندی شهروندان از کیفیت محیطی و پایداری اجتماعی. نشریه دانش شهرسازی، 2(4)، 9-31.
صامتی، مجید؛ ایزدی، افسانه و فتحی، سعید. (1400). تعیین عوامل مؤثر بر فرار مالیاتی با استفاده از روش فراترکیب. فصلنامه اقتصادی باثبات، 2(2)، 1-22.
فرجی ملایی، امین؛ عظیمی، آزاده و زیاری، کرامت‏الله. (1389). تحلیل ابعاد کیفیت زندگی در نواحی شهری ایران. نشریه پژوهش و برنامه‏ریزی شهری، 1(2)، 1-16.
فرجی، امین. (1396). سنجش رضایت‏مندی از کیفیت زندگی شهری در سکونتگاه‏های غیررسمی؛ مطالعه موردی: شهر بجنورد. دو فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش‏های بوم‏شناسی شهری، 8(2)، 89-100.
فرهنگی نجفی، زینب. (1391). ارزیابی ارتقای کیفیت زندگی شهری در سکونتگاه‏های غیررسمی با رویکرد توانمندسازی موردمطالعه: قشلاق عمر‏آباد ورامین. پایان‌نامه کارشناسی‏ارشد، رشته مدیریت شهری، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه علامه طباطبایی.
قادری، پریسا؛ کریمیان بستانی، مریم و حافظ رضازاده، معصومه. (1400). تحلیل توزیع فضایی شاخص‏های ترکیبی کیفیت زندگی شهری (مطالعه موردی: شهر چابهار). فصلنامه نگرش‏های نو در جغرافیای انسانی، 13(2)، 213.
گلکار، کورش. (1387). محیط بصری شهر؛ سیر تحول از رویکرد تزیینی تا رویکرد پایدار. فصلنامه علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی، 5(4)، 41.
لطفی، صدیقه. (1388). مفهوم کیفیت زندگی شهری: تعاریف، ابعاد و سنجش آن در برنامه‏ریزی شهری. فصلنامه جغرافیای انسانی، 1(4)، 68.
لینچ، کوین. (1981). تئوری شکل شهر. ترجمه سید حسین بحرینی. (1387). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
محمدیان، محمد. (1388). مدیریت ساماندهی حاشیه شهرها (نمونه موردی: کوی نه دره شهر مشهد). پایان‌نامه کارشناسی‏ارشد، دانشکده ادبیات، دانشگاه فردوسی.
مولایی هشجین، مهسا؛ کریمی آذری، امیررضا؛ کریمی، باقر و مهدی نژاد، جمال‌الدین. (1400). تحلیل سرزندگی در فضاهای مجموعه‌های مسکونی( مفهوم، مؤلفه‌ها و شاخص‌های تأثیرگذار. دانش نشریه دانش شهرسازی، 5(1)، 113-129.
نجفی، سعید؛ احدنژاد، محسن و دویران، اسماعیل. (1394). ارزیابی کیفیت زندگی در سکونتگاه‏های غیررسمی شهرها مورد‏شناسی: محله اسلام‏آباد شهر زنجان. فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری-منطقه‏ای، 5(16)، 75-90.
نصیری هنده‏خاله، اسماعیل؛ امیر انتخابی، شهرام و تاج، سروش. (1400). پایش زیست‏پذیری سکونتگاه‏های ناکارآمد پیراشهری کلان‌شهر رشت مورد: محله عینک. مجله توسعه فضاهای پیراشهری، 3(2)، 130.
یوسف‏زاده، زهره؛ نوری کرمانی، علی؛ حاتمی‏نژاد، حسین و حسین‏زاده، محمدمهدی. (1399). بازآفرینی فضاهای شهری با رویکرد کیفیت زندگی در منطقه 15 تهران. فصلنامه جغرافیا (برنامه‏ریزی منطقه‏ای)، 11(1)، 754.