سنجش پایداری توسعه در کلانشهرها با رویکرد طراحی یک فضای رقابت پذیر در سطح منطقه ای و ملی مطالعه موردی: منطقه بزرگ کلانشهر تبریز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران

2 استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران

3 دانشیار گروه شهرسازی و معماری، واحد مراغه، دانشگاه آزاد اسلامی، مراغه، ایران

10.22124/upk.2023.23857.1841

چکیده

رشد شهرنشینی و جهانی شدن شبکه شهرها، رقابت اقتصادی برای ارتقاء جایگاه رقابت پذیری را میان شهرها اجتناب ناپذیر کرده است. با توجه به اینکه جهانی شدن بستری برای تحلیل رقابت پذیری شهری فراهم کرده است، نادیده گرفتن آن تحلیل های بعدی در خصوص رقابت پذیری شهرها را ناقص می کند؛ از این رو در این پژوهش یک چشم انداز توسعه پایدار که ابعاد اقتصادی، اجتماعی‌، کالبدی رقابت پذیری شهری را در بر می گیرد، در نظر گرفته شده است. هدف این پژوهش ارزیابی مقایسه ای شاخص توسعه پایدار شهری چهار کلانشهر(تبریز، مشهد، اصفهان و شیراز) می باشد، برای سنجش پایداری با رویکرد رقابت پذیری از 33 شاخص مختلف اقتصادی اجتماعی و کالبدی استفاده شد. در ابتدا شاخص ها به شیوه پایه اطلاعاتی، وارد سیستم اطلاعات جغرافیایی شد و با یکدیگر مقایسه گردید سپس با استفاده از مدل AHP هریک از مولفه ها وزن دهی شدند و با بکارگیری از مدل ویکور چهار کلانشهر از لحاظ توسعه پایدار رتبه بندی گردیده اند و در پایان از نرم افزار میک مک برای استخراج ماتریس تاثیر گذارشاخص ها بر یکدیگر با روش مستقیم و غیرمستقیم پیشران موثر و کلیدی از جمله: نرخ رشد جمعیت در آینده، بعد خانوار، میزان مهاجران وارد شده، میزان جوانی جمعیت، تراکم جمعیتی، افزایش نرخ فعالیت، افزایش درصد باسوادی در میان مردان و زنان، کاهش نرخ بیکاری وکاهش نرخ بیکاری در میان افراد تحصیل کرده و همچنین کاهش درصد مهاجران خارج شده به عنوان عامل و پیشران های موثر بر توسعه پایدار انتخاب شدند. یافته های پژوهش نشان می دهد کلانشهر مشهد با شاخص 0.00 در رتبه 1 و کلانشهر تبریز با شاخص 0.989در رتبه4و کلانشهر اصفهان و شیراز با شاخص 133/0و 989/0 به ترتیب در رتبه 3 و 4 قرار گرفته اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Evaluating the sustainability of development in metropolises with the approach of designing a competitive environment at the regional and national levels (Case study: The Large Area of Tabriz Metropolis)

نویسندگان [English]

  • Rasoul Vazifeshenas 1
  • Ebrahm Taghavi 2
  • Ali Azar 3
1 PhD student, Department of Geography and Urban Planning, Marand Branch, Islamic Azad university, Marand, Iran
2 Assistant Professor, Department of Geography and urban planning, Marand branch, Islamic azad university, Marand, Iran
3 Associate Professor, Department of Urban Planning and Architecture, Maragheh Branch،Islamic Azad University، Maragheh،Iran
چکیده [English]

The growth of urbanization and the globalization of the network of cities has made economic competition for promoting competitiveness between cities, to become inevitable. When urban competitiveness is identified mainly with economic components, it leads to a limited understanding of urban competitiveness, which has negative consequences for policy-making because the rapid development of the urban economy is accompanied by increasing social and environmental problems in cities. In addition, given that globalization has provided a platform for the analysis of urban competitiveness, ignoring it will incomplete subsequent analyzes of urban competitiveness. Therefore, in this study, a sustainable development perspective that includes the economic, social and physical dimensions of urban competitiveness is considered. The purpose of this study is to compare the sustainable urban development indexes of four metropolises (Tabriz, Mashhad, Isfahan and Shiraz). Thirty-three different economic, social and physical indicators have been used to measure sustainability with the competitiveness approach. At first, the indicators were entered into the GIS and compared with each other in a basic information method. Then, using AHP model, each component was weighted and using Vikor model, four metropolises were ranked in terms of sustainable development. And at the end, MicMac software is used to extract the matrix of effective indicators on each other by direct and indirect methods of effective and key drivers such as: population growth rate in future, family dimension, number of immigrants, youth population, population density, the Increasing activity rate, the increasing literacy rate among men and women, the reducing unemployment rate and reducing unemployment rate among educated people, as well as the reducing percentage of emigrants were selected as factors and drivers for sustainable development. Findings show that Mashhad metropolis with an index of 0.00 in the first rank and Tabriz metropolis with an index of 0.989 in the fourth rank and Isfahan and Shiraz metropolis with an index of 0.133 and 0.989 are in the third and fourth ranks, respectively.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sustainable Development
  • Competitiveness
  • Metropolis
  • Vikor
  • MicMac
ذر، علی. (1398). بررسی و ارزیابی نقش توان‌های محیطی در توزیع مکانی – فضایی سکونتگاه‌های روستایی شهرستان مراغه با تکنیک AHP فازی، آمایش سرزمین، (12) 1، 125-151.
ابراهیمی، محمد؛ علوی، سیدعلی؛ مشکینی، ابوالفضل و صدری، حسین. (1401). رهیافتی نو در توسعه شهری مبتنی بر رویکرد حق به شهر. دانش شهرسازی، 6 (2)، 60-84.
باقری، کریم؛ درسخوان، رسول؛ پورمحمدی، محمدرضا. (1400). تحلیل دگردیسی فضاهای شهری بافت تاریخی - فرهنگی کلانشهر تبریز با رویکرد معاصرسازی با تأکید بر حفظ هویت تاریخی. دانش شهرسازی، 5 (4)، 261-279.
پورمحمدی، محمدرضا. (1401). آمایش شهری؛ بازاندیشی در ساختار طرحهای توسعه شهری. دانش شهرسازی، 6 (3)، 23-37.
ثانی، محمد؛ یغفوری، حسین؛ اکبری، فاطمه. (1396). نقش بافت تاریخی در ارتقاء مولفه­های رقابت­پذیری شهری مورد مطالعه: شهر بیرجند. برنامه­ریزی فضایی، 7 (3)، 84-63.
حسین زاده دلیر، کریم؛ ساسان­پور، فرزانه. (1385). جای پای اکولوژیکی: شهرها با نگرشی بر کلان شهر تهران. تحقیقات جغرافیایی، مشهد.
حسـین زاده دلیـر، کـریم. (1375). اصـول توسـعه و عمران، تبریز: دانشگاه تبریز.
خضرایی شولای­فر، مریم؛ کرکه آبادی، زینب؛ کامیابی، سعید. (1398). ارزیابی راهبردهای افزایش توان رقابت­پذیری کلان شهرهای ایران با تکیه بر استراتژی Coopetition مطالعه موردی:کلان شهرهای تهران، مشهد، تبریز، اهواز و زاهدان. علوم جغرافیایی، 15 (30)، 27-15.
زالی، نادر. (1397). رویکردهای جدید در برنامه­ریزی و توسعه منطقه­ای. انتشارات دانشگاه گیلان، رشت: دانشگاه گیلان.
زالی، نادر. (1391). آسیب­شناسی برنامه­ریزی در ایران با پیشنهاد مأموریت محوری در سیاستگذاری­های توسعه منطقه­ای. برنامه­ریزی منطقه­ای، 2 (6)، 81-89.
ضرابی، اصغر؛ رضایی، مریم. (1392). برنامه­ریزی توسعه پایدار (مطالعه موردی: شهر بابلسر). سپهر، 22 (88)، 13-17.
طبیبی، سید حمیدرضاِ؛ رفیعیان، مجتبی؛ ماجدی، حمید؛ زیاری، یوسفعلی. (1399). نقش شهرهای دانش بنیان و نوآور در توسعه شهری و منطقه­ای. دانش شهرسازی، 4 (1)، 19-32.
علی اکبری، اسماعیل؛ خداداد کاشی، فرهاد؛ کماسی، حسین. (1397). ارزیابی رقابت­پذیری اقتصادی کلان­شهرهای ایران. برنامه­ریزی منطقه­ای، 8 (29)، 26-13.
فیض­پور، محمدعلی؛ مجیبی­فر، محسن. (1397). رقابت­پذیری شهری و جایگاه تهران در میان کلانشهرهای ایران. آمایش سیاسی فضا، 1 (1)، 23-30.
قربانی، رسول؛ کاظمی­زاد، شمس الله. (1398). تحلیلی بر عوامل مؤثر در رقابت­پذیری شهری بر پایه روش سناریونویسی (موردشناسی: شهر تبریز). جغرافیا و آمایش شهری- منطقه ای، 9 (30)، 19-38.
قرخلو، مهدی؛ حسینی، سید هادی. (1386). شاخص­های توسعه پایدار شهری. جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، 5 (8)، 157-177.
ملک­زاده، ندا؛ داداش­پور، هاشم؛ رفیعیان، مجتبی. (1398). بررسی عوامل موثر بر ساختار فضایی شهری و منطقه­ای با استفاده از روش تحلیل محتوا. دانش شهرسازی، 3 (4)، 1-14.
مولایی، اصغر. (1398). بازشناسی ظرفیت‌های رقابت‌پذیری شهری و منطقه‌ای هویت­محور (موردپژوهی: شهر ارومیه). مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، 9 (32)، 128-155.
مرکز آمار ایران. (1395). سرشماری عمومی نفوس و مسکن.
نایربین، سابین؛ دگروس، آگلا؛ مدنی­پور، علی. (2013). فضای عمومی و چالش­های دگرگونی شهری در اروپا. ترجمه­ی  احسان رنجبر و زهرا آزرم. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
هال، پیتر؛ فایفر، اولریخ. (2000). آینده شهری قرن 21: دستورکار جهانی برای شهرهای قرن بیست و یکم. ترجمه‌ی اسماعیل صادقی و ناهید صفایی. (1388). تهران: جامعه مهندسان مشاور ایران.
References
 Albach, H., Meffert, H., Pinkwart, A., & Reichwald, R. (2018). Eurepean Cities in Dynamic Competition Theory and Case Studies on Urban Governance, Strategy, Cooperation and Competitiveness. Springer-Verlag GmbH Germany, 227. 10.1007/978-3-662-56419-6
Ali Akbari, I., Khodadkashi, F., & Kamasi, H. (2017), evaluating the economic competitiveness of Iran's big cities. Maroodasht, Regional Planning Quarterly, 8(29), 13-26. (In Persian) 20.1001.1.22516735.1397.8.29.2.0
Azar, A. (2018). Investigating and evaluating the role of environmental forces in the spatial-spatial distribution of rural settlements in Maragheh city with the AHP-fuzzy technique, Amash Sarmeen Scientific Journal, Volume 12, Number 1, pp. 151-125. (In Persian) 10.22059/jtcp.2020.295027.670054
 Bagheri, k., Darskhan, R., & Pourmohammadi, M. (2021). Analyzing the transformation of the historical and cultural urban space of Tabriz metropolis with modernizing architecture by recognizing the preservation of historical identity. Urban Science, 5(4), 261-279. (In Persian) 10.22124/upk.2021.17749.1574
Bristow, G. (2005). Everyone’s a ‘winner’: problematizing the discourse of regional competitiveness. Economic Geography, 5(3), 285-304. 10.1093/jeg /lbh063.
Ebrahimi, M., Alavi, S. A., Meshkini, A., & Sadri, H. (2022). A new way in urban development based on the right to the city project. Knowledge of Urbanization, 6(2), 60-84. (In Persian) 10.22124/upk.2022.21835.1742
Faizpour, M., & MojibiFar, Mohsen. (2017). Urban competitiveness and the position of Tehran among the metropolises of Iran. Amayesh Faza, 1(1), 23-30. (In Persian)
Garkhlo, M., & Hosseini, S, H. (2007). Indicators of sustainable urban development. Geography and Regional Development, 5 (8), 157-177. (In Persian) 10.22067/geography.v5i8.4231
Ghorbani, R., & Kazemizad, S. (2018). An Analysis of Effective Factors on Urban Competitiveness Based on Scenario, Case Study: Tabriz City. Quarterly Journal of Geography and Urban-Regional Studies, 9(30), 19-38. (In Persian) 10.22111/gaij.2019.4527
Hall, P. (1993). Toward Sustainable, Liveable and Innovative cities for 21st century. In Proceedings of the Third conference of the World Capitals, Tokyo, 22-28.
Hall, P., & Pfeiffer, U. (2000). The 21st Century Urban Future: A Global Agenda for 21st Century Cities. Translators: Sadeghi, I., & Safai, N. Tehran: Society of Consulting Engineers of Iran. (In Persian)
Henderson, S. (2017). Competitive sub-metropolitan regionalism: Local government collaboration and advocacy in northern Melbourne, Australia. Urban studies, 55(13), 2863-2885. 10.1177/0042098017726737
Hosseinzadeh Delir, K. (1997). Principles of development and construction, Tabriz: Tabriz University. (In Persian)
 Hosseinzadeh Delir, K., & Sasanpour, F. (2007). The method of ecological footprints: cities with a description of Tehran metropolis. Geographical Research Quarterly, Mashhad. (In Persian)
Khazarai Sholai Far, M., Korke Abadi, Z., & kamyabi, S. (2018). Evaluation of the strategies to increase the competitive power of the big cities of Iran based on the Coopetition strategy, a case study: the big cities of Tehran, Mashhad, Tabriz, Ahvaz and Zahedan. Geographical Sciences, 15(30), 15-27. (In Persian)
Krugman, P. (1994). Competitiveness: A dangerous obsession. Journal Council of Foreign Affairs. 73(2), 28-44.
Kwon, S., Kim, J., & Oh, D. (2012). Measurement of Urban Competitiveness Based on Innovation Indicators in Six Metropolitan Cities in Korea. World technopolis review, 1(3), 177-185. 10.7165/wtr2012.1.3.177
Malekzadeh, N., Dadashpour, H., & Rafiyan, M. (2018). Investigating factors on the structure of urban and regional space using content analysis method. Knowledge of Urbanism, 3(4), 1-14. (In Persian) 10.22124/upk.2020.15246.1359
Moulai, A. (2018). Recognizing competitiveness and identity-oriented regional cities (case study: Urmia city). Strategic Studies of Public Policy, 9(32), 155-128. (In Persian)
Nearbin, S., Degros, A., & Madanipour, A. (2013). Public space and urban transformation challenges in Europe. Translators: Ehsan Ranjbar and Zahra Azram, Tehran: Tarbiat Modares University. (In Persian)
Pengfei, N., & Kresl, P.K. (2010). The Global Urban Competitiveness Report - 2010. Edward Elgar Publishing Limited: Camberley, UK. 10.4337/9781849805452.
 Pourmohammadi, M. (2023). urban planning; Rethinking urban development plans. Knowledge of Urbanism, 6(3), 23-37. (In Persian) 10.22124/upk.2023.18286.1588
Sáez, L., & Periáñez, I. (2015). Benchmarking urban competitiveness in Europe to attract investment. Cities, 48, 76-85. 10.1016/j.cities.2015.06.002.
 Sani, M., Yaghfouri, H., & Akbari, F. (2016). The role of historical context in the improvement of the components of hospitality competition in the studied city: Birjand city. Spatial Planning, 7(3), 63-84. (In Persian) 10.22108/sppl.2017.106274.1111
Statistical Center of Iran. (2016) General population and housing census. (In Persian)
Tabibi, S. H., Rafiyan, M., Majdi, H., & Ziyari, Y. A. (2019). The role of knowledge-based and innovative cities in urban and regional development. Knowledge of Urbanization, 4(1), 19-32. (In Persian) 10.22124/upk.2020.15004.1332
Tosun, C. (2001). Challenges of sustainable tourism development in developing: the ease of Turkey. Tourism Management. 22(3), 285-299. 10.1016/S0261-5177(00)00060-1
 Zali, N. (2011). Pathology of planning in Iran with the proposal of the representative of the association in regional development policies. Regional Planning, 2 (6), 81-89. (In Persian)
Zali, N., Ahmadi, H., & Faroughi, S. M. (2013). An analysis of regional disparities situation in the East Azarbaijan province, Iran. Urban and Environmental Engineering (JUEE), 7(1), 183-194. 10.4090/juee.2013.v7n1.183194
 Zali, N. (2017). New programs in regional planning and development. Rasht: Gilan University. (In Persian)
 Zarrabi, A., Rezaei, M. (2012). Sustainable development planning (case study: Babolsar city). Sepehr, 22(88), 13-17. (In Persian) 20.1001.1.25883860.1392.22.851.2.1
Zhao, Q., Xu, H., Wall, R. S., & Stavropoulos, S. (2017). Building a bridge between portand city: Improving the urban competitivenessof port cities. Transport Geography, 59, 120-133. 10.1016/j.jtrangeo.2017.01.014