مفهوم‌سازی فرایند تبدیل سکونتگاه‌های روستایی به‌ شهر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، دانشکده شهرسازی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری، دانشکده شهرسازی، پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

یکی از مسایلی که نظام شهری بسیاری از کشورهای در حال توسعه از‌جمله ایران با آن روبرو هستند، شکل‌گیری شهرهای نوپدیدی است که به‌دلیل شناسایی نقاط روستایی به‌عنوان شهر رخ داده است. مسئله تبدیل مراکز روستایی به شهر در استان گیلان نیز به دلیل احتمال نابودی اراضی کشاورزی و پراکندگی سکونتگاه‌های روستایی در سطح منطقه، مورد توجه زیادی قرار گرفته است. در این میان، تبیین اینکه چه عوامل و فرایندهایی در تبدیل سکونتگاه‌های روستایی به‌ شهر موثر بوده‌اند را می‌توان به‌عنوان بنیانی‌ترین سوال درخور توجه در رابطه با این موضوع دانست؛ با این حال تنوع دیدگاه‌های موجود در این خصوص منجر به این شده تا نتوان پاسخ مناسبی برای این پرسش پیدا نمود. بدین لحاظ این پژوهش از رویکرد کیفی بهره می‌گیرد و بر کاربست نظریه زمینه‌ای برای این امر متمرکز می‌شود تا با اجتناب از ارایه دیدگاه‌های سلیقه‌ای، ماهیت این موضوع را از زبان صاحب نظران امر تبیین کند. برای این منظور، 15 نفر از صاحب نظران با روش نمونه گیری گلوله برفی انتخاب شده و مورد مصاحبه عمیق قرار ‌گرفتند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد تبدیل سکونتگاه‌های روستایی به شهر در استان گیلان از طریق 5 مولفه کلیدی رخ داده است که همگی به نوعی دارای ماهیت سیاسی هستند. این 5 مولفه عبارتند از، مداخله توسط قدرت سیاسی برای تبدیل روستاها به شهر، بازتعریف نحوه مدیریت فضا، نگرش مردم نسبت به شهر و روستا، نادیده گرفتن ظرفیت‌های کلیدی سکونتگاه‌ها و وابستگی اقتصادی سکونتگاه‌ها به منابع دولتی. در این میان نقش مسئولین و خصوصا نمایندگان مجلس از طریق مداخله توسط قدرت سیاسی برای تبدیل روستاها به شهر و بازتعریف نحوه مدیریت فضا به دلیل ایجاد شهرستان‌ها و بخش‌های جدید در استان، به عنوان موثر‌ترین مولفه‌ها در شکل‌گیری شهرهای نوپدید پس از سال 1370 عمل نموده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Conceptualizing the process of converting rural settlements into cities in Guilān province (1956-2016)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Mehdi Azizi 1
  • Esfandiar Zebardast 1
  • Mahdi Bornafar 2
1 Professor, School of Urban Planning, College of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran
2 PhD researcher in urban planning, college of Fine Arts, university of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

One of the issues that urban system of many developing countries such as Irān are facing with, is the formation of new towns from rural settlements. In this research, the problem of converting rural centers into cities in Guilān province has received attention because of the possible destruction of agricultural land and high dispersion of rural settlements across this region. Meanwhile, clarifying what factors and processes have been influential in converting rural settlements into cities can be considered as the most fundamental question worth considering. However, the diversity of the viewpoints about this problem, has led to failing to find a proper response to this question. In this regard, this research employed a qualitative approach and focused on the application of the grounded theory in order to explain the nature of this problem, while avoiding to present some viewpoints which could be just a matter of taste. So, 15 experts were selected using snowball-sampling method and they were interviewed. Findings showed that converting the rural settlements into cities in Guilān province has occurred through five key components, all of which have somehow political nature. These five components are: intervention by political power to convert villages to cities, redefining the space management scale by government, people's attitudes towards cities and villages, ignoring key capacities of the settlements and the economic dependence of rural settlements on the governmental economic resources and subsidies (oil-based economy). Meanwhile, the role of the authorities, and in particular the parliamentarians, through intervention by political power to convert the villages into cities and redefining the space management scale due to the creation of new cities and towns in the province, has been the most effective component in converting the rural settlements into cities since 1991.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Converting Rural Settlements into Cities
  • Grounded Theory
  • Guilān Province

مراجع

ازکیا، مصطفی، ایمانی جاجرمی، حسین. (1384). بررسی جامعه‌شناختی عوامل کارایی شوراهای اسلامی شهر. فصلنامه مطالعات جامعه‌شناختی، 26. 33-64.
امیر انتخابی، شهرام. (1394). پیامدهای تبدیل روستاها به شهر در ناحیه فومنات. جغرافیا، 13. 235-251.
بهنام‌فر، محمدحسن. (1391). در مسیر شهرنشینی. کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، 169. 54-60.
چایچیان، محمد‌علی. (1391). شهر و روستا در خاورمیانه: ایران و مصر در گذار تاریخی به جهانی شدن 1800-1970. ‌ترجمه حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. چاپ دوم. (کتاب اصلی در سال 1390 منتشر شده است).
رهنمایی، محمد‌تقی. (1383). دولت و شهرنشینی. گفتگو. فصلنامه آبادی، 42، 114-117.
رهنمایی، محمدتقی. (1388). دولت و شهرنشینی در ایران (مبانی و اصول کلی نظریه توسعه شهر و شهرنشینی در ایران). بوم شناسی شهری، پیش شماره. 143-165.
زنگنه شهرکی، سعید. (1392). فرایند تبدیل نقاط روستایی به شهر در مقیاس ملی و پیدایش پدیده خام شهرها. پژوهش‌های روستایی،  4 (3)، 525-557.
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان گیلان. (1393). سالنامه آماری استان گیلان. رشت: معاونت آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان گیلان.
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان گیلان. (1396). تهیه و بازنگری برنامه آمایش استان گیلان. رشت: گیلان (مجری طرح معاونت پژوهشی دانشگاه شهید بهشتی).
ضیاء توانا، محمدحسن، امیر انتخابی، شهرام. (1386). روند تبدیل روستا به شهر و پیامدهای آن در شهرستان تالش. فصلنامه جغرافیا و توسعه، 10(5)، 107-128.
عزیزی، محمدمهدی، زبردست، اسفندیار، برنافر، مهدی. (1397). تحلیلی بر عوامل و اثرات تبدیل روستا به شهر بر نظام شهری استان گیلان (1335-1395). برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 22، 187-217.
عظیمی، ناصر. (1381). پویش شهرنشینی و مبانی نظام شهری. مشهد: نیکا.
عظیمی، ناصر. (1389). فقدان شهر. ویژگی اصلی تاریخ قدیم گیلان. نشریه خط مهر، 18، 23-28.
عظیمی، ناصر. (1391). نظریه‌ نظام آسیایی و یک مطالعه‌ موردی در ایران. تهران: نشر ژرف.
فیروزنیا، قدیر، ضیاتوانا، محمدحسن، رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا. (1386). تبیین فرایند تحول روستا به بهره‌گیری از نظریه چرخه حیات. مدرس علوم انسانی، 50، 93-120.
کریمی، بهرام، سلمانی، محمد، بدری، سیدعلی، رضوانی، محمدرضا و قدیری معصوم، مجتبی. (1391). روند تحولات شهرنشینی در استان گیلان. چشم‌انداز جغرافیایی 20، 71-84.
کریمی، بهرام، بدری، سید‌علی،سلمانی، محمد. (1393). بررسی نگرش مردم محلی به سیاست تبدیل روستا به شهر بر‌حسب محل سکونت (مطالعه موردی. بخش دیلمان. شهرستان سیاهکل). مدیریت شهری، 37، 193-212.
گلی، علی، عسگری، علی، رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا. (1383). تبیین الگوی فضایی روستاهای در ‌حال گذار با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی. منطقه شمال‌غرب ایران. مدرس علوم انسانی، 8(4) 147-174.
وحیدی برجی، گلدیس، نوریان، فرشاد، عزیزی، محمدمهدی. (1396). شناسایی علل عدم تحقق کاربری‌های پیشنهادی در طرح‌های توسعه شهری ایران با استفاده از نظریه زمینه‌ای. نشریه هنرهای زیبا، 22، 5-14.      
Birch, K. & Mykhnenko, V. (2009). Varieties of neoliberalism? Restructuring in large industrially dependent regions across Western & Eastern Europe, Journal of Economic Geography, 9, 355–380.
Chakraborty, S. & Chakma, N. (2014).  Trend of urbanization and growth of small towns in barddhaman district, west bengal, india, Scientific Annals of Alexandru Ioan Cuza University of Iasi. Geography series, 60(1), 200-209.
Dunford, M. (2003). Theorizing regional economic performance & the changing territorial division of labour, Regional Studies, 37, 829–854.
Goulding, C. (1999). Grounded Theory. some Reflections on paradigm, procedures and Misconceptions, Wolverhampton: university of Wolverhampton, UK.
Johnson, R. B. (1997). Examining the Validity Structure of Qualitative Research, Education, 118, 282- 292.
Jones, M., Kriflik, G. & Zanko, M. (2005). Grounded Theory. A Theoretical and Practical Application in the Australian Film Industry, Johor Bharu: Malaysia.  
Massey, D. B (1984). Spatial Divisions of Labor: Social Structures & the Geography of Production, New York: Macmillan.
Mitra, A. & Kumar, R. (2015). New Patterns in Indian Urbanization. Emergence of Census Towns, Environment and Urbanization Asia, 6(1), 18–27.
Njoh, A. J. (2003). Urbanization & development in sub-Saharan Africa, Cities, Vol. 20(3), 167–174.
Scott, A. J. (1988). Metropolis. From the Division of Labor to Urban Form, CA: UCLA Press.
Solhi, S. & Rahmanian Koshkaki, E. (2016). The antecedents of entrepreneurial innovative behavior in developing countries, a networked grounded theory approach (case study Iran), Journal of Entrepreneurship in Emerging Economies, 8(2), 225-262.
Smith, N. R. (2014).  Beyond top-down/bottom-up. Village transformation on China’s urban edge, cities, 41, 209–220.
Thomas, M. (2016). Making a Town. Urbanity, Rurality, and the Politics of Place in Ebersbach (Fils), 1945-1989, Journal of Urban History, 26, 1–19.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 11 دی 1348
  • تاریخ پذیرش: 11 دی 1348

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار