تبیین نقش رویکردهای نوگرایانه بر سیر تحول میادین شهری از منظر مولفه های عینی، کالبدی و عملکردی در ایران و ازبکستان در دوره قاجار و پهلوی‌اول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.

2 استادیار، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران. نویسنده مسئول.

3 دانشیار، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

بیان‌ مسئله: شهرسازی دوران قاجار، نقطه گسست گذشته ‌سنتی با آینده مدرن ایران است و زمینه پیدایش تفکر دو‌ دهه پهلوی‌‌ اول را فراهم می‌سازد. همچنین در این دوران، در ازبکستان نیز تحولات ‌‌متعددی تحت فرآیندهای مدرنیزاسیون شوروی سابق صورت ‌می‌گیرند. از این‌رو، به نظر می‌رسد تحولات شکل‌گرفته در میادین ایران و ازبکستان در این ادوار، دارای شباهت‌ها و تفاوت‌هایی باشند.
هدف: هدف از پژوهش حاضر تبیین نقش جریان‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی نوگرای حاکم بر این جوامع و نحوه تاثیرگذاری آن‌ها بر تحولات میادین‌‌شهری ایران و ازبکستان در دوره قاجار‌ و ‌پهلوی‌اول می‌باشد تا به این سوالات پاسخ داده‌ شود: آیا جریان‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی نو‌گرا در کشور‌های ایران و ازبکستان بر سیر تحول میادین شهری در این دو کشور تاثیر‌گذار بوده‌اند؟ تحولات شهرسازی ایران و ازبکستان در دوره قاجار و پهلوی‌‌اول دارای چه ساختار، ماهیت و وجه‌های تفاوت و شباهتی بوده‌اند؟
روش: این پژوهش به صورت تاریخی-تطبیقی و با رویکردی کیفی به کمک مطالعات ‌اسنادی صورت‌گرفته ‌‌است که از روش‌‌تحقیق‌ تاریخی-تفسیری در بخش گردآوری مبانی ‌نظری‌ تاریخی و روش‌تحقیق توصیفی-تحلیلی در زمینه تحلیل و مقایسه تحولات‌ شهرسازی طراحی میادین ‌شهری ایران و ازبکستان استفاده شده‌‌است. جامعه‌آماری شامل تمام میدان‌هایی می‌باشد که در دوره قاجار و پهلوی‌اول تحت‌تاثیر اندیشه‌های نوگرایانه دستخوش تغییرات کالبدی و عملکردی شدند و جامعه‌نمونه شامل آن تعداد از میدان‌هایی می‌باشد که در بازه‌زمانی مشابه قرار‌داشته‌اند و از نظر سیر تحولات کالبدی، عملکردی و عینی دارای شباهت‌هایی می‌باشند.
یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند که مولفه‌های نوگرایانه در هر سه بعد عینی، کالبدی و عملکردی در دو کشور به صورت هم‌سان تجلی یافته‌اند و ظهور مولفه‌های عملکردی، نسبت به دو مولفه دیگر شاخص‌تر بوده است.
نتیجه‌گیری: نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهند که در هر دو کشور طراحی میدان‌ به شیوه‌های نوین با مولفه‌هایی نظیر اختلاط عملکردی کاربری‌های اطراف میدان، برون‌گرایی‌کالبدی، شفافیت‌‌‌بصری و ساختن ساختمان‌ها به سبک ‌نئوکلاسیک ‌به‌طور مشابه ظهور پیدا‌‌کرده‌است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining the Role of Modernist Approaches in the Evolution of Urban Squares from the Perspectiveof Objective, Physical, and Functional Components in Iran and Uzbekistan during the Qajar and the First Pahlavi Periods

نویسندگان [English]

  • Nazanin Islami 1
  • Fariba Alborzi 2
  • Hossein Soltanzadeh 3
1 PH.D. Candidate, Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urban Planning, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urban Planning, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran. Corresponding Author,
3 Associate Professor, Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urban Planning, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Background: Qajar urban planning is the Connection or breakpoint between the traditional past and the modern future of Iran and provides the Context for the emergence of the first two decades of Pahlavi thought. In the same period, the Soviet modernization campaign in Uzbekistan led to major developments in the country. In this light, Developments in urban squares emerging in the two countries appears to have some similarities and differences.
Objectives: This study aims to discover how the impact of modern Cultural, political and social progresses in these societies on the urban squares evolution in Iran and Uzbekistan during the Qajar and First Pahlavi Eras to answer these questions: Have the modern cultural, political and social progresses influenced the process of Urban Squares Evolution in Iran and Uzbekistan? What is the Structure, nature and aspects of differences and similarities of Urban Squares Evolution in Iran and Uzbekistan during Qajar and First Pahlavi Eras ?
Method: The present work is a Historical - comparative study and adopts a qualitative approach through documentary and field studies, relying on interpretive – historical methods for collecting the historical theoretical foundations and descriptive–analytical methods for analyzing urban Squares Evolution in Iran and Uzbekistan. The statistical population consists of all squares that underwent physical and functional changes during the Qajar and Pahlavi Eras due to modernist ideas and The sample population consists of a number of squares that belonging to the same period (in terms of evolution) and have stylistic similarities that share stylistic physical and functional similarities
Result: The results are suggestive of the objective, functional, and physical manifestation of the modernistic components in both countries, but functional components appear more accentuated.
Conclusion: In both countries components such as functional integration around squares, physical extroversion, visual transparency and neoclassical - style building construction have emerged similarly.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Contemporary urban planning of Iran
  • Contemporary urban planning of Uzbekistan
  • Soviet modernism
  • Urban squares
بانیمسعود، امیر. )1388(. معماری معاصر ایران: در تکاپوی بین سنت و مدرنیته. تهران: نشر هنر معماری قرن.
باور، سیروس. )1388(. نگاهی به پیدایی معماری نو در ایران. تهران: نشر فضا.
بدری، روح الل. )1391(. تحوالت سیاسی -اجتماعی آسیای مرکزی در سده نوزدهم میالدی. مسکویه، 7) 22(، .62-23
بردی آنا مراد نژاد، رحیم. )1390(. مقدمه ای برمیدانهای شهری. بابلسر: انتشارات دانشگاه مازندران.
پورمحمدی، مرضیه؛ بحرینی، حسین و داودپور، زهره. ) 1398(. شهر اسالمی: تخیل یا واقعیت. دانش شهرسازی. 3)2(، .47-33
تابناک. )1396(. وضعیت نامشخص ساماندهی میدان توپخان ه ]اخبار[. بازیابی شده در 1 بهمن ،1398 از
https://www.tabnak.ir/fa/news/704928/
حبیبی، محسن و هورکاد، برنارد. )1384(. اطلس کالنشهر تهران. تهران: شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری.
حبیبی، محسن. ) 1385(. شرح جریان های فکری معماری و شهرسازی در ایران معاصر. تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی.
خبر آنالین. )1394(. میدان شهرداری رشت، اولین میدان بلدیه ایران بود ]اخبار[. بازیابی شده در 5 بهمن ،1398 از
 /https://www.khabaronline.ir/news/485874
خلیلیخو، محمدرضا. )1373(. توسعه و نوسازی ایران در دوره رضا شاه. تهران: جهاد دانشگاهی.
سرمست, بهرام، زالی، نادر. )1389(. انتظام فضایی شبکه شهری و برنامه ریزی جمعیتی در افق 1400؛ مطالعه موردی آذربایجان .فصلنامه
مطالعات را هبردی 13)48(. .59-89
علیمرادی، علی؛ احمدی، حسن و قبادیان، وحید. )1398(. تحلیل آموزه های شهرسازی در شکل گیری کالبد شهر )مطالعه موردی: دوره صفویه،
شهر اصفهان(. دانش شهرسازی، 3)1(، .53-33
قبادیان، وحید و رضایی، محمود. )1392(. نخستین میدان مدرن شهر تهران بررسی دگردیسی تاریخی-فضایی میدان های کهن تهران تا دوره
مدرن. پژوهش های جغرافیای انسانی، 45)4(، .196-177
همایون کاتوزیان، محمدعلی. ) 1368(. اقتصاد سیاسی ایران. تهران: نشر مرکز.
کامروا، محمدعلی. )1391(. شهرسازی معاصر ایران. تهران: موسسه انتشارات دانشگاه تهران.
کامور شلمانی، آمنه و حناچی، سیمین. ) 1393(. بررسی تأثیر عوامل بصری فضاهای شهری بر الگوهای رفتاری شهروندان )مطالعه موردی:
میدان شهرداری رشت(. هویت شهر، 9)24(، .78-65
کریمی آذر، امیررضا و طورانداز، بهزاد. ) 1397(. بازآفرینی میادین شهری با تاکید بر تعامالت اجتماعی براساس اصول نوشهرگرایی )مطالعه
موردی: میدان امام )ره(، بندرانزلی(. دانش شهرسازی، 2) 3(، .97-85
کیانی، مصطفی. )1383(. معماری دوره پهلوی اول. تهران: موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
لمبتون، آن کاترین. )1996(. ایران عصر قاجار. ترجمه سیمین فصیحی. تهران: نشر جاوید.
مختاری طالقانی، اسکندر. )1390(. میراث معماری مدرن ایران. تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی.
مشرق. )1392(. میدانی که حسن ، آباد نکرد ]اخبار[. بازیابی شده در 7 بهمن ،1398 از
/https://www.mashreghnews.ir/news/203671
میرمظفری، هدا و عبدالل زاده طرف، اکبر. )1396(. بازشناسی اصول طراحی شهری میادین شکل گرفته در دوره پهلوی اول. باغ نظر، 15)61(،
 .38-25
نجفی، مهنام و اهری، زهرا )1393(. میدان توپخانه، دارالخالفه ناصری. تهران: نشر روزنه.
وفایی، عباسعلی. )1388(. نگاهی به آموزش فلسفه در آسیای میانه )با تاکید بر ازبکستان(. فصلنامه حکمت و فلسفه، 5)1(، .59-49
و یلبر، دونالد و کلمبیک، لیزا. )1995(. معماری تیموری در ایران و توران. ترجمه محمد یوسف کیانی و کرامتالل افسر. تهران: سازمان میراث
فرهنگی کشور.
Amin Nayeri, B., Zali, N., & Motavaf, S. H. (2019). Identification of regional development drivers by scenario Planning. International Journal of Urban Management and Energy Sustainability1(2), 67-80.
Bell, j. (1999). Redefining National Identity in Uzbekistan: Symbolic Tentions in Tashkent’s Official
Public landscape. Sage Publications, Ltd, 6(2), 183-213.
Castillo, G. (1997). Soviet Orientalism: Socialist Realism and Built Tradition. International Association
for the Study of Traditional Environments (IASTE), 8(2), 33-47.
khabar online. (2015). Shahrdari Square in Rasht. Retrieved 2020, January 25, from
https://www.khabaronline.ir/news/485874/ (In Persian)
Kiyani, M. (2014). Architecture of the First Pahlavi era. Tehran: Moasese- ye motaleat- e tarikh- e
moaser. (In Persian)
Abazov, R .(2007). Culture and Customs of the Central Asian Republic. United States: Greenwood Press.
Advantour. (n.d.). Photos of Old Tashkent. Retrieved 2019, July 27, from
https://www.advantour.com/uzbekistan/tashkent/old-city.htm-Akhmedov, M. K., & Saidova, U. K.
(2009). About the Initial Urban Planning Culture in Uzbekistan. Architecture and Construction of
Uzbekistan. International Journal of Innovative Science, Engineering & Technology, 3(6), 18-19.
Akhmedov, U., & Nazarova, D .(2015) . The Ways of the Development of Architecture of Independent
Uzbekistan. International Journal of Scientific & Technology Research, 4(3), 45-49.
Alimoradi, A., Ahmadi, H., & Ghobadian, V. (2019). Analysis of the Urban Planning Teachings for a
City's Physical Development (Case Study of Safavid Period, Isfahān City). Danesh-e-Shahrsazi, 3(1),
33-53. (In Persian)
Badri, R. (2012). The Political-Social Changes in Central Asia in 19th Century. Muskuya Journal, 7(22),
23-62. (In Persian)
Bani masoud, A. (2009). Iranian Contemporary Architecture. An Inquiry into Tradition and Modernity.
Tehran: Honar- e Memari- ye Qarn Publications. (In Persian)
Bardi Ana moradnejad, R .(2011). An Introduction to Urban Squares. Babolsar: University of
Mazandaran. (In Persian)
Bavar, C. (2009). The Advent of New Architecture in Iran. Tehran: Faza Publications. (In Persian)
Ghobadian, V., & Rezaee, M. (2013). The First Modern Square in Tehran Study of Historical-Spatial
Metamorphosis of Ancient Squares of Tehran to the Modern Period. Human Geography Research,
45(4), 177-196. (In Persian)
Habibi, M. (2006). Description of the Intellectual Currents of Contemporary Architecture and Urbanism
in Iran. Tehran: Cultural Research Bureau. (In Persian)-Habibi, M., & Hourcade, B. (2005). ATLAS of
Tehran Metropolis. Tehran: Urban Processing and Planning company. (In Persian)
Kamrava, M. A. (2012). Contemporary Iranian Urban Planning. Tehran: Tehran University Publishing
Institute. (In Persian)
Kamvar shalman, A., & Hanachi, S. (2016). The Impacts of Visial Factors of Urban Spaces on Behavioral
Patterns of the Citizens. Hoviat shahr, 9(24), 65-78. (In Persian)
Karimi Azerai, A., & Tourandaz, B. (2018). Reconstruction of Urban Plazas with an Emphasis on Social
Interaction Based on the Principles of New Urbanism (Case Study: Imam Square of Bandar Anzali).
Danesh-e-Shahrsazi, 2(3), 85-97. (In Persian)
Katuzian, H. (1989). Irans political Economy. Tehran: Center Press. (In Persian)
Khalili Khou, M. R. (1994). Development and Modernization of Iran in the Period of Reza Shah. Tehran:
Jahad University. (In Persian)-Lambton, A. k. (1996). Iran in Qajar Era (S. Fassihi, Trans.). Tehran:
Javid Publishing. (In Persian)
Mashregh. (2013). Hasan Abad Squar in Tehran. Retrieved 2020, January 27, from
https://www.mashreghnews.ir/news/203671/ (In Persian)
Meuser, P. (2016). Seismic Modernism Architecture and Housing in Soviet Tashkent . Germany: Dom
publishers.
Mirmozafari, H., & Abdollah Zadeh Taraf, A. (2018). Urban Design Principles of The Squares in the
First Pahlavi Period Revisited. Bagh- e Nazar, 15(61), 25-38. (In Persian)
Mokhtari Taleghani, E. (2011). The Modern Architecture Heritage of Iran. Tehran: Cultural Research
Bureau. (In Persian)
Najafi, M., & Ahari, Z. (2014). Dar al-Khalafah Naseri-Toopkhane Square (Iranian mentality and
Another Achievement). Tehran: Rouzane Publications. (In Persian)
Pour Mohammadi, M., Bahrainy, H., & Davoudpour, Z. (2019). Islamic city: Imagination or Reality.
Danesh-e- Shahrsazi, 3(2), 33-47. (In Persian)
Stronski, P. (2010) . Tashkent: forging a Soviet city (1930-1966). Russia: University of Pittsburg Press.
Sarmast, B., & Zali, N. (2010). The Spatial Layout of the Urban Networks and Demographic Planning in
the 2022 Prospective, the Case of Azerbaijan. Strategic Studies Quarterly, 13(48), 59-89. (In Persian)
Tabnak. (2017). Toopkhane Square Plan in Tehran. Retrieved 2020, Junuary 21, from
https://www.tabnak.ir/fa/news/704928/ (In Persian)
THE BRITISH-UZBEK SOCIETY. (n.d.). Alisher Navoi Square in Tashkent Uzbekistan. Retrieved 2019,
July 27, from https://uzbek.org.uk/uzbek-state-academic-bolshoi-theater-named-after-alisher-navoi/
Vafaii, A. (2009). A View to Teaching Philosophy in Central Asia, Emphasizing on Uzbekistan. Hekmat
va Falsafeh (Wisdom and Philosophy Quarterly), 5(1), 49-59. (In Persian)
Wilber, D., & Golombek, L. (1995). The Timurid Architecture of Iran and Turan (M.Y. Kiani & K. Afsar
Trans.) Tehran: Cultural Heritage Organization of Iran. (In Persian)
Zali, N., Ghal'ejough, F. H., & Esmailzadeh, Y. (2016). Analyzing Urban Sprawl of Tehran Metropolis in
Iran (During 1956-2011). Anuario do Instituto de Geociencias, 39(3).