دلالت‌های نظریه کنشگر-شبکه برونو لاتور در برنامه‌ریزی شهری با تأکید بر سکونتگاه‌های غیررسمی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 استاد، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران، دانشکده جغرافیا، تهران، ایران

4 دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران، دانشکده جغرافیا، تهران

چکیده

بیان مسئله: پیچیدگی‌ها و تنوع مسائل شهری باعث شده که بین نظریه و عمل برنامه‌ریزی شکاف زیادی حاصل آید و لذا حرکت و تحول در مفاهیم و عمل در برنامه‌ریزی را ضروری ساخته است. شهر‌ها به دلیل اینکه جزء سیستم‌های پیچیده محسوب می‌شوند لذا نوع برنامه‌ریزی در آن‌ها بسیار مهم بوده و رویکرد‌های برنامه‌ریزی باید با توجه به تغییرات روزافزون در شهر‌ها تحول گردیده و افق‌های نوینی را در این زمینه شناسایی نمایند.
هدف: هدف پژوهش حاضر شناسایی دلالت‌های نظریه کنشگر- شبکه در برنامه‌ریزی شهری است و همچنین گسترش افق‌های نوین با استفاده از نظریات فکری – فلسفی جدید در رویکرد‌های برنامه‌ریزی شهری است.
روش: پژوهش حاضر، از نظر نوع، بنیادی، از نظر روش کیفی و به لحاظ رویکردی، پیرو نظریه کنشگر-شبکه است. در پژوهش حاضر ابتدا به‌ مرور اجمالی مفاهیم و اصول مهم نظریه کنشگر- شبکه پرداخته و سپس از روش دلالت‌پژوهی استفاده‌شده است. روش دلالت‌پژوهی از رهنمود‌های یک مکتب فلسفی، رشته پایه، چارچوب، نظریه و یا مدل استفاده کرده و آن‌ها را در حوزه تخصصی موردنظر به کار می‌گیرد.
یافته‌ها: نظریه کنشگر- شبکه با رد ذات‌گرایی و همچنین دوگانه طبیعت/جامعه از عاملیت کنشگران غیرانسانی به همراه انسان دفاع می‌کند و معتقد است کنشگران انسانی بر کنشگران غیرانسانی برتری نداشته و تمامیت در دست هیچ‌کدام نیست. نحوه اولویت‌دهی به مسائل شهری، برنامه‌ریزی شهری سیال جایگزین برنامه‌ریزی شهری ایستا، عدم تفکیک کنشگران انسانی و غیرانسانی در برنامه‌ریزی شهری و رویکرد مواجهه با مسائل شهری از کاربست‌های نظریه کنشگر- شبکه در برنامه‌ریزی شهری است.
نتیجه‌گیری: نقش عوامل غیرانسانی در مسائل شهری به اندازه عوامل انسانی است و لذا در برنامه‌ریزی شهری باید به کنشگران انسانی و غیرانسانی به یک اندازه توجه شود. در برنامه‌ریزی شهری با استناد به نظریه کنشگر- شبکه، شبکه‌ها که از مفاهیم کلیدی در این نظریه است به‌صورت یک شیء مستقل بررسی نمی‌شوند بلکه هدف نحوه ساخت شبکه‌ها با استفاده از بررسی فرایند ترجمه‌ها، وساطت‌ها و پیوند‌های بین کنشگران انسانی و غیرانسانی است که نحوه تشکیل شبکه‌ها را مشخص می‌کنند تا از این طریق بتوان با تغییر و تحول در این مذاکرات و پیوند‌ها مسائل شهری را حل‌وفصل نمود. ازآنجایی‌که شبکه‌ها ذات ثابتی ندارند لذا رویکرد پویا و انعطاف‌پذیر باید در برنامه‌ریزی‌های شهری اتخاذ شود و برنامه‌ریزی شهری از حالت ایستا به حالت سیال تبدیل شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The implications of Bruno Latour's actant-network theory in urban planning with an emphasis on informal settlements

نویسندگان [English]

  • reza kanooni 1
  • Hosein Hataminejad 2
  • Ahmad Pourahmad 3
  • Saeed zanganeh Shahraki 4
1 PhD Student of Geography and Urban Planning, University of Tehran. Iran
2 Associate Professor, Department of Geography and Urban Planning, University of Tehran, Tehran, Iran
3 Professor, Department of Geography and Urban Planning, Faculty of Geography, University of Tehran, Iran
4 Associate Professor, Department of Geography and Urban Planning, Faculty of Geography, University of Tehran, Iran
چکیده [English]

Introduction: The complexities and types of urban problems have caused a gap between the theory and practice of planning, many goals and movements, and evolution in concepts and practice in planning. Planning of cities is very important because cities can be complex systems and planning programs evolve according to the ever-increasing changes in cities and identify new horizons in this field. The purpose of the current research is actant-network theories in urban planning and also the development of new horizons using new intellectual-philosophical theories in urban planning.
Methodology: The current research is fundamental in terms of type, in terms of qualitative and theoretical methods, it is the actant-network follower theory. Now, first, the important concepts and principles of actant-network theory will be briefly reviewed, and then the implication research method will be used. The implication research method uses the guidelines of a philosophical school, basic discipline, theory, or model and uses them in the specialized field.
Results: In the postmodern era, we need multiple theories of planning to respond to the range of issues facing planners and those interested in planning systems. However, actant-network theory may be a useful complement to that set of theories. Many of the existing theories in urban planning have a very general abstract and descriptive level and are simply not applicable for implementation. Since urban planning deals with both human and mental affairs and non-human and material affairs, the ever-increasing complexity of urban issues makes many theories that are one-dimensional and only focus on aspects of urban issues unable to answer urban issues. In today's era, because of the intertwining of social, economic, political, cultural, environmental, technological, etc. sectors, it can be said that we are facing a kind of integration of issues. When discussing a specific urban problem such as informal settlements, we are not only facing a physical or social problem, but we are facing all the problems and we cannot expect to solve the problem without considering all aspects. In the discussion of informal settlements, each issue related to the issue has its own ontology, which cannot be reduced to the ontology of other issues. As Latour also emphasizes in his theory, different spheres of existence cannot be separated from each other, but everything gains  meaning in connection and in translation to something else. In the following, relying on the concepts of  the actant-network theory of Bruno Latour, it is tried to calculate its implications as much as possible in urban planning.
Discussion: The actant-network theory defends the agency of non-human actants along with humans by rejecting essentialism and the nature/society dualism, and it is reasonable that human actantsare not superior and complete in the hands of any of the non-human actants. The degree of prioritization of urban issues, fluid urban planning, fluid urban planning, non-separation of human and non-human actants in urban planning, and investigation of urban issues are among the theories of actant-network applications in urban planning. 
Conclusion: Urban issues arise as a result of the complex interaction that occurs between human and non-human actants, and in the meantime, the actant-network theory is against reducing the issues to a few general issues and believes that these issues should be addressed (as a black box). It should be considered and not just the black boxes themselves. In the interactions that occur between human and non-human actants, one should seek to identify the networks and connections between the actants, as well as identify the process of translation and negotiation that exists between the actantsin the union and expansion of their network. Due to the complexities that exist in the city, urban issues are constantly being produced and reproduced and are changing, therefore, urban planning should be fluid and not static in order to create successful plans by forming strong links in this field. Since the actant-network theory believes that one should start with the actantsand not with the structures, therefore, in identifying and solving urban problems, one should also start with the actants and how to link between them and not with the structures that caused the creation of urban problems. The actant-network theory is somehow neither an epistemological framework, nor a methodological framework, nor a specific scientific discipline, but at the same time it is none of these titles, at the same time, it includes all these titles and somehow goes beyond the frameworks and structures move, and this feature of actant-network theory allows researchers to focus on issues freely, not to be caught in reductionism, to do better in identifying the actants of a network, and not to look at urban issues from a specific perspective. The diagram below shows the analysis of urban problems from the perspective of the actant-network theory of Bruno Latour.

کلیدواژه‌ها [English]

  • actant-network. Bruno Latour
  • Urban planning
  • Informal settlements
منابع:
اجلالی، پرویز (1388) شناخت نظریه برنامه‌ریزی و گونه‌های آن، فصلنامه علوم اجتماعی، 16 (44)، 47-1.
اجلالی، پرویز؛ رفیعیان، مجتبی و علی عسگری (1392) نظریه برنامه‌ریزی: دیدگاه‌های سنتی و جدید، تهران، نشر آگاه
اشتفان، موبیوس (1390) نظریه سازان پسامدرن جامعه‌شناسی در فرانسه: کالج جامعه‌شناسی، ادگار مورون، میشل مافزولی، برونو لاتور، ترجمه کرامت الله راسخ، مجله جامعه‌شناسی ایران، دوره 12 (4)، 183-162.
اقبال‌زاده، بهاران (1398) انسانی شدن هویت موجودات تکنولوژیک در نمایشنامه «کارخانه روبات‌سازی روسوم» اثر کارل چاپک در چهارچوب نظریات برونو لاتور، پایان‌نامه کارشناسی ارشد ادبیات نمایشی، به راهنمایی دکتر علی معظمی و بهزاد آقاجمالی، دانشکده هنر، دانشگاه سوره
انواری، محمدرضا و کرم‌اللهی، نعمت الله (1397) بررسی انتقادی مبانی معرفتی نظریه کنشگر-شبکه برونو لاتور، فصلنامه معرفت فرهنگی اجتماعی، 9 (3)، پیاپی 35، 54-35.
تقدسی، رعنا و شریف‎‌زادگان، محمدحسین (1399) واکاوی جایگاه برنامه‌ریزی توسعه شهری مشارکتی و چالش‌های فراروی آن در اندیشه نهادگرا، دانش شهرسازی، 4 (4)، 62-37.
حاجی شیرزی، ریحانه (1390) تحلیل نقش فناوری اطلاعات در توسعه علوم شناختی در ایران با استفاده از نظریه کنشگر-شبکه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته مدیریت فناوری اطلاعات، به راهنمایی دکتر سیدسپهر قاضی نوری و مشاوره دکتر شعبان الهی، دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشگاه تربیت مدرس
دانیالی، عارف (1399) پلورالیسم اجتماع-بنیاد همچون فراروایت (مطالعه موردی: تحلیل گفتمان انتقادی برنامه‌های پرگار از شبکه بی‌بی سی فارسی)، دوفصلنامه فلسفی شناخت، 13 (2)، 58-33.
ریتزر، جورج و گودمن، داگلاس جی (1393) نظریه جامعه‌شناسی مدرن، ترجمه خلیل میرزایی و عباس لطفی‌زاده، تهران، جامعه‌شناسان
روشنی، صالح و صرافی، مظفر (1400) تحول برنامه‌ریزی شهری و پیوندهای آن با مسئله ایران در نظام دانش جدید، دانش شهرسازی، 5 (3)، 106-91.
زهرانی، داود؛ ربانی خوراسگانی، علی؛ شریف‌زاده، رحمان و قنبری برزیان، علی (1400) عاملیت‌های نامتجانس در جامعه‌شناسی بیش از انسان؛ واکاویِ چیستی و جایگاه عاملیت در رویکرد‌های بیش از انسان در جامعه‌شناسی، با تأکید بر نظریه کنشگر- شبکه، جامعه پژوهی فرهنگی، 12 (2)، 116-81.
شریف‌زاده، رحمان (1394) نقد و ارزیابی مقومات هستی‌شناختی و روش‌شناختی نظریه کنشگرشبکه برونو لاتور، رساله دکتری رشته فلسفه علم و فناوری، به راهنمایی دکتر غلامحسین مقدم حیدری و به مشاوره دکتر حمیدرضا آیت‌اللهی و دکتر مهدی معین‌زاده، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
شریف‌زاده، رحمان (۱۳۹5) تکنولوژی، عاملیت و تصمیم، فصلنامه راهبرد فرهنگ، شماره 34، 136-115.
شریف‌زاده، رحمان (۱۳۹7) مذاکره با اشیا: برونولاتور و نظریه کنشگر- شبکه، تهران، نشر نی
شریف‌زاده، رحمان (1399) نقدی بر کتاب فهم علم اجتماعی، از چشم انداز نظریه کنشگرشبکه، پژوهش‌نامه انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، 20 (5)، 221-201.
شیبانی مقدم، فرشته؛ سرور، رحیم و اسدیان، فریده (1398) ارزیابی میزان موفقیت طرح‌های ساماندهی و توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی زاهدان، فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 11 (2)، 216-203.
فرخی کاکش، حدیث (1396) تبیین چهارچوب هستی‌شناسی و واقع گرایی برونو لتور، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته فلسفه علم و تکنولوژی، به راهنمایی دکتر مصطفی تقوی، دانشکده فلسفه علم، دانشگاه صنعتی شریف
فوکو، میشل (1400) باید از جامعه دفاع کرد، ترجمه رضا نجف‌زاده، تهران، نشر اختران
فیاض، ابراهیم (1388) تعامل دین، فرهنگ و ارتباطات، تهران، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل
کمپل، اسکات و سوزان فاینشتاین (1388) نظریه برنامه‌ریزی شهری، ترجمه عارف اقوامی مقدم، تهران، نشر آذرخش
محمدی، شادی و مقدم حیدری، غلامحسین (1391) بازسازی و بررسی مقومات متافیزیکی نظریه عامل – شبکه برونو لاتور، فصلنامه ذهن، شماره 52، 172-139 .
نجاتی، ناصر؛ صرافی، مظفر و نجف زاده، رضا (1400) تبیین نقش قدرت-دانش در برنامه ریزی فضایی با تاکید بر قدرت انظباطی و زیست – قدرت، دانش شهرسازی، 5 (2)، 133-151.