به‌سوی یک مدل مفهومی نهادگرا در مدیریت بلایا و سوانح طبیعی با تاکید بر سیلاب شهری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه شهرسازی ،دانشکده هنر و معماری ، واحد تهران جنوب ،دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران، ایران

2 استاد گروه شهرسازی،دانشکده هنر و معماری ،واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی ، همدان، ایران

3 دانشیار، گروه شهرسازی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

بیان مسئله: کشور ایران همواره در برابر بحران ها به‌ویژه بلایای طبیعی آسیب‌پذیر بوده است. تحقیقات در حوزه بلایا نشان می‌دهد که اگرچه این فجایع بر همه کشورها در جهان اثرگذار است؛ با این حال، مجموعه خصایص خطرساز طبیعی و اجتماعی در کشورها قویاً به مجموعه تفاوت‌ها در سیستم‌های اجتماعی و سیاسی این ملل در دوره‌های مختلف وابسته است. این استناد؛ گویای حضور عاملی بسیار پررنگ و اثرگذار در نظم دهی به چگونگی ساختار و فرآیند مدیریت بلایای طبیعی با نام «نهادها» می‌باشد. امروزه ابعاد نهادی مدیریت بحران به‌تدریج جای خود را در ساختار دانشی و حرفه‌ای مدیریت بلایای طبیعی کشور باز کرده با این حال فاقد ساختارهای جهت دهنده لازم در جهت جامع بینی ظرفیت‌های نهادگرایی در حوزه مدیریت بلایا و سوانح طبیعی است.
هدف: جستجوی یک مدل مفهومی جدید به‌منظور جبران خلأهای در دسترس به دلیل فقدان وجود مدل‌های مفهومی روشن‌کننده جایگاه و ابعاد نهادگرایی در حوزه مدیریت بحران به کمک قرائت های چندوجهی و چندلایه از ابعاد نهادگرایی در حوزه دانش مدیریت بحران و بلایای طبیعی است.
روش: رویکرد تحقیق کیفی و مبتنی بر تکنیک تحلیل‌های ثانویه از متون نظری در حوزه برنامه‌ریزی، نظریه برنامه‌ریزی و مدیریت بحران از زاویه نگرش نهادگرایی و تکنیک روشی پژوهش اسنادی است.
یافته‌ها: پژوهش به طور مشخص با یکپارچه سازی ظرفیت های نونهادگرایی در دانش شهرسازی؛ یک مدل مفهومی نهادگرا را در حوزه مدیریت بحران را ارئه نموده که در آن سه رکن سازنده «شبکه مفهومی نهادی»، «آسیب ها و دام نهادی» و «مدل‌های تحلیلی و ارزیابانه نهادی» با یکدیگر در آن قابل نمایش می باشد و خلأهای کنونی دانش را در این حوزه به‌ویژه در بین متون داخلی پر نموده است.
نتیجه‌گیری: مدل پیشنهادشده به‌عنوان یکی از مدل‌های در دسترس در حوزه اشتراکات نهادگرایی و مدیریت بلایای طبیعی علاوه بر امکان ارتقای مطالعات نظری حوزه مدیریت بحران؛ قابلیت جهت‌گیری در مطالعات کاربردی حوزه مدیریت بلایا همانند مدیریت سیلاب های شهری را در زیر سطوح مختلف فنی، مدیریتی و تصمیم‌گیری داراست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Towards an institutionalist conceptual model on the management of disasters and natural disasters with emphasis on urban floods

نویسندگان [English]

  • Sepideh sadat hosseini rostami 1
  • kianoosh Zakerhaghighi 2
  • Hossein zabihi 3
1 Department of Urban Planning, Faculty of Art and Architecture, South Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Professor, Department of Urban Planning, Faculty of Art and Architecture, Hamedan Branch, Islamic Azad University, Hamedan, Iran
3 Associate Professor, Department of Urban Development, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Introduction: Crisis and natural disasters are one of the basic fields in decision-making and public policy, which has significant connections with the planning and management system in cities. The importance of this area lies in the need to establish the stability and resilience of cities before and after the occurrence of natural disasters. Iran has always been vulnerable to crises, especially natural disasters. Phenomena such as floods and their types in cities have multiple and multifaceted unpredictable characteristics, and the optimal management patterns require specific and comprehensive analytical models in this field.
Research in disasters shows that although these disasters affect all countries around the world; However, the set of natural and social risk factors in different countries depends strongly on the set of differences in the social and political systems of these nations in different. This citation shows a very prominent and very effective factor in regulating the structure and process of disaster and natural disaster management in all countries of the world called "institutions".
 According to this problem, the knowledge of crisis management based on the set of successful and unsuccessful practical experiences is constantly looking for the improvement of the set of theoretical and practical models effective in the efficient management of natural disasters in order to establish a faster and more favorable normal life cycle in times of crisis, especially after the occurrence of a crisis.
Therefore, with the help of this critical approach and the use of the current accumulated achievements of knowledge, such as the links between planning theory and institutionalism, it is possible to expand the capacities of institutionalism in the knowledge of urban planning and aspects of crisis management and urban safety.
Nowadays the institutional aspects of crisis management have gradually opened their place in the scientific and professional structure of natural disaster management; however, it lacks form comprehensive necessary guiding structures of the capacities of institutionalism in disaster and natural disaster management.Specifically, from the perspective of Iran, considering the challenges of management and policy-making in crisis and disaster management, such as the gaps in the existing crisis management laws and its noticeable weaknesses failure to consider all Hazards in disaster management and planning. Paying a lot of attention to disasters such as earthquakes and ignoring other disasters such as floods, not fully adopting an institutional approach to disaster management, lack of innovative and creative institutional structuring. It emphasizes the necessity of gradually approaching the application of new institutionalism and the connection between the dimensions of new institutionalism and the management of disasters and natural hazards, including the management of urban floods in the geography of Iran.
Methodology: The approach of research is Qualitative and is based on the technique of secondary analysis of theoretically available texts in  planning, planning theory, and crisis management from the perspective of institutionalism and documentary research methods.
Results : By integrating the capacities of neo-institutionalism in the knowledge of urbanism; presented an institutionalist conceptual model in crisis management specifically; in which the three building blocks of "institutional conceptual network", "institutional damages and pitfalls" and "institutional analytical and evaluation models" can be displayed together, the research has filled the gaps on current knowledge in this field, especially among domestic texts.
Discussion: The rich theoretical capacity of disaster and natural disaster management shows the possibility of synergizing this platform with the conceptual and operational models of institutionalism and accordingly previous gaps can be solved with new readings with the help of versatile mediators such as "planning theory" and thus, the common levels of these two scientific streams could be closer to each other
Conclusion: First, the introduced model shows the wide capacities of institutionalism in natural disaster management, including complex disasters such as urban floods, and second, it shows the deep theoretical and practical capabilities of institutionalism in  natural disaster management, and third, the model shows the possibility of synergizing the capacities and capabilities of institutionalism in natural disaster management. Finally, it can be said the current proposed model is one models in common between institutionalism and the natural disaster management field, besides  the possibility of raising theoretical studies in crisis management; It can be oriented for applied studies in the field of disaster management like flood management in various technical, managerial and decision-making sub-fields.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Natural Disasters
  • Institutionalism
  • Conceptual Model
  • Urban Floods
منابع
اردلان، داریوش، داودپور، زهره، زیاری، کرامت اله (1399). تحلیل ساختار تاب آوری نهادی برای گذار از مدیریت بحران به مدیریت شهری تاب آور در برابر زلزله، مطالعه موردی: شهر قزوین، نشریه مطالعات شهری، 9 (36): 69-84.
تقدسی، رعنا، شریف زادگان، محمدحسین (1399). واکاوی جایگاه برنامه‌ریزی توسعه شهری مشارکتی و چالش‌های فراروی آن در اندیشه نهادگرا، نشریه دانش شهرسازی، 4 (4): 37-62.
حیدری نجات، علی (1398). دولت و مقابله با حوادث طبیعی در یک‌صد و ده سال گذشته، سیاست‌گذاری و مدیریت بحران در حوادث طبیعی از 1287-1397، تهران: یادداشت نو، چاپ اول.
حاتمی نژاد، حسین، لطیفی، امید، فرهادی، ابراهیم، عباسی، مژگان (1400). تحلیلی بر تاب‌آوری اقتصادی و نهادی در برابر سیلاب مورد شناسی: محلات شهر ایذه، فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای، 11 (40): 131-158.
حشمتی جدید، مهدی، سلیمانی مهرنجانی، محمد، زنگانه، احمد، پریزادی، طاهر (1399). تبیین نقش ظرفیت نهادی در ارتقای تاب‌آوری شهری در بحران‌های زیست محیطی، نشریه سیاست دفاعی، 28 (111): 1-28.
دهقانی، مصطفی، حقیقت نائینی، غلامرضا، زبردست، اسفندیار (1400). تحلیل ظرفیت نهادی توسعه شهری دانش بنیان اصفهان، نامه معماری و شهرسازی، 13 (31): 5-22.
رئیس دانا، فریبرز (1383). رویکرد و روش در اقتصاد، تهران: نشر آگاه، چاپ اول.
راثرفورد، مالکوم (1389). " اقتصاد نهادی، گذشته و حال" در متوسلی، محمود، مشهودی احمد، محمود، نیکونسبتی، علی، سمیعی نسب، مصطفی. اقتصاد نهادی، پیشگامان نهادی که علم اقتصاد را متحول کردند، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق، چاپ اول.
شریف زادگان، محمدحسین، ملک پور اصل، بهزاد (1394). نگرشی نهادی به برنامه‌ریزی توسعه درون‌زای منطقه‌ای، فصلنامه برنامه‌ریزی و بودجه، 20 (4): 155-184.
شریف زادگان، محمد حسین، قانونی، حسین (1398). تحلیل و گونه‌بندی نگرش نهادگرایانه در برنامه‌ریزی شهری، نشریه هنرهای زییا، 24 (2): 5-18.
رفیعیان، مجتبی، عسگری، علی ، اجلالی، پرویز، (1399).  نظریه برنامه‌ریزی، دیدگاه سنتی و جدید، تهران: نشر آگه، چاپ هشتم.
فرجی راد، خدر، کاظمیان، غلامرضا (1391). توسعه محلی و منطقه‌ای از منظر رویکرد نهادی، تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی، چاپ اول.
فرجی راد، خدر، کاظمیان، غلامرضا، رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا (1392). آسیب‌شناسی سیاست‌های توسعه منطقه‌ای در ایران از دیدگاه رویکرد نهادى، نشریه فرآیند مدیریت و توسعه، 26 (2): 28-58.
قشقایی زاده، نسیم، مرادی، عباس، ملکیان، آرش، حلی ساز، ارشک، مهدوی، رسول (1397). چالش آب شهری و بررسی سناریوهای مدیریت رواناب های شهری، مطالعه موردی: بخشی از شهر بندرعباس، نشریه دانش شهرسازی، 2 (3): 71-83.
کامونز. جان. آر (1389). "اقتصاد نهادی" در متوسلی، محمود، مشهودی احمد، محمود، نیکونسبتی، علی، سمیعی نسب، مصطفی. اقتصاد نهادی، پیشگامان نهادی که علم اقتصاد را متحول کردند، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق، چاپ اول.
گزارش ملی سیلاب‌ها (1398). گزارش ملی هیات ویژه سیلاب‌ها، جلد نهایی: روایت، تحلیل، درس آموخته ها و پیشنهادها.
گیوه چی، سعید (1389). برنامه‌ریزی شهری به‌منظور پیشگیری و کاهش اثر سوانح، چاپ اول، تهران: موسسه موسسه آموزش عالی علمی – کاربردی هلال ایران.
متوسلی، محمود (1400). توسعه اقتصادی، مفاهیم، مبانی نظری، رویکرد نهادگرایی و روش‌شناسی، تهران: انتشارات سمت، چاپ دوازدهم.
متوسلی، محمود، بیگی هرچگانی، اسماعیل، فرمهینی فراهانی، بهراد (1399). کاربرد نهادگرایی الینور استروم در برنامه‌ریزی توسعه، فصلنامه پژوهش های برنامه و توسعه، 1 (3): 11-35.
ملکی، سعید، آروین، محمود، بذرافکن، شهرام (1397). بررسی نقش الگوی حکمروایی خوب شهری در تحقق شهر تاب آور (مطالعه موردی: شهر اهواز)، نشریه دانش شهرسازی، 2 (4): 1-18.
ملکی، لادن، ماجدی، حمید، زرآبادی، زهراسادات سعیده (1400). تحلیل نقش رویکردهای شهری در پاسخ به تغییرات اقلیم با پژوهی: شهر تنکابن، نشریه دانش شهرسازی، 5 (1): 147-163.
نایب، سعید (1395). ویژگی‌های تبیین در دستگاه نظری نهادگرایی جدید، نشریه اقتصاد تطبیقی، 3 (1): 69-91.
نورث، داگلاس سی (1385). نهادها، تغییرات نهادی و عملکرد اقتصادی، ترجمه محمدرضا معینی، تهران: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، چاپ دوم.
نورث، داگلاس سیسل (1379). ساختار دگرگونی در تاریخ اقتصادی، ترجمه غلامرضا آزادارمکی، تهران: نشر نی، چاپ اول.
نورث، داگلاس سیسل (1398). فهم فرآیند تحول اقتصادی، ترجمه میرسعید مهاجرانی، زهرا فرضی زاده، تهران: انتشارات نهادگرا، چاپ سوم.
هاجسون، جفری. ام (1389). "جوهر اقتصاد نهادی چیست" در متوسلی، محمود، مشهودی احمد، محمود، نیکونسبتی، علی، سمیعی نسب، مصطفی. افتصاد نهادی، پیشگامان نهادی که علم اقتصاد را متحول کردند، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق، چاپ اول.
همیلتون، والتن (1389). "رویکرد نهادی به نظریه اقتصادی" در متوسلی، محمود، مشهودی احمد، محمود، نیکونسبتی، علی، سمیعی نسب، مصطفی. اقتصاد نهادی، پیشگامان نهادی که علم اقتصاد را متحول کردند، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق، چاپ .
ویسی، فرید الله، احمدی، کیومرث (1398). مدیریت جامع بحران با رویکردی جامعه محور و آینده نگر، چاپ اول، تهران: شرکت چاپ و نشر بازرگانی.