فضا را چگونه بخوانیم؟ از خوانش پدیدارشناسانه تا خوانش انتقادی فضا

نوع مقاله : مقاله مروری

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 دانش آموخته کارشناس ارشد شهرسازی، دانشگاه تربیت مدرس تهران، تهران، ایران

چکیده

خوانشِ فضا به چه معناست؟ این واژه چه جایگاهی در نظامِ شهرسازیِ جامعه ایران دارد؟ مفاهیمی چون خوانش و خوانایی، چگونه با چیزی به نام نیروهای برسازنده­ی فضا درگیر می­شوند؟ گفتمان انتقادی فضا، چگونه فضا را خوانش می کند؟ نوشتار پیش رو تلاش می‌کند به سؤالاتی از این قبیل پاسخ دهد. در همین راستا نوشتار به چهار بخش تقسیم‌شده است. در بخش اول، نگاه نظری و مسأله ی نوشتار مطرح می­شود؛ اینکه فضا در اینجا از کدام پنجره و با چه گفتمانی خوانش می‌شود. در بخش دوم از این صحبت می‌شود که چگونه چیزی به نام خوانایی در قلمروی دانش -در نظام دانشگاهی ایران- از خلال تعاریف، بمثابه­ی یک ابزارِ سنجش و فهمِ جهان-فضا تولید می­شود. در بخش سوم این مساله مطرح می شود که چگونه خوانشِ پدیدارشناسانه به کلیدواژه‌ی فهم فضا تبدیل‌شده و در قلمروی حرفه‌ای و مدیریتی به‌واسطه خوانا یا ناخوانا خواندنِ بازنمایی­های فضا، وضعِ موجود را بازتولید می‌کند. در همین راستا گریزی به روش و نگاهِ کوین لینچ  زده می­شود و به این خاطر که نامِ او با خوانشِ فضا در متون شهرسازی ایران گره‌خورده است، مورد نقد قرار می­گیرد. در این بخش همچنین با نگاه پدیدارشناسانه به خوانشِ نا- فضاها در شهر تهران پرداخته می شود. در بخش چهارم که در واقع همان نگاهِ نوشتار است، پژوهش حاضر می کوشد با صورت‌بندی خوانشِ انتقادی از فضا بمثابه یک بدیل، آن نظم و نظامِ مفهومی­ای که همواره در قلمروی دانش و مدیریت شهری تولید و بازتولید می‌شود، نفی کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

How to Read the Space? From Phenomenological To the Critical Reading of Space

نویسندگان [English]

  • Hashem Dadashpour 1
  • Ahmad Yazdanian 2
1 Associate professor, Faculty of Art and Architecture. Tarbiat Moadares University, Tehran, Iran
2 MA in Urban Planning at Tarbiat Moadares University, Tehran, Iran
چکیده [English]

What does it mean to read the space? What is the status of this term in a country like Irān? How are the concepts such as reading and readability involved in the constructing forces of the space? How could the space be read by the critical discourse of space? The present study tried to address such vital questions. For this aim, the paper has been divided into four sections. In the first section, the theoretical approach and the problem was presented, i.e., which discourse is used to read the space and through which window. In section two, it was mentioned that how something called readability in the realm of knowledge - in the Iranian academic system - is produced through definitions as a tool for measuring and understanding the world - space. In section three, it was discussed how phenomenological reading has become the key to understanding the space and reproducing the status quo through (un)readability of the space representations in the so called “managerial” and “professional” realm. Along these lines, Kevin Lynch’s theoretical approach would be considered and criticized, because his name has been intertwined with the reading of the space in Iranian urban literature. This section also deals with the phenomenological reading of the non-spaces in Tehrān. In section four, it was tried to denounce the order and the conceptual system which is constantly produced and reproduced in the realm of knowledge and management, through formulation of the critical reading of the space which is offered as an alternative.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Space
  • Critical Reading
  • Phenomenology
  • Knowledge System
  • Management Realm

مراجع

الدن، استوارت. (2009). فضا. درکیچن راب و نایجل ثریفت: دانشنامه بین المللی جغرافیای انسانی، ترجمه همن حاجی میرزایی. سایت فضا و دیالکتیک.
احمدی، بابک. (1392). حقیقت و زیبایی درس های فلسفه هنر. تهران: نشر مرکز.
آدورنو، تئودور. (1396). علیه ایده آلیسم دو مقاله فلسفی. ترجمه­ی مراد فرهادپور، تهران: هرمس.
یزدانیان، احمد، داداش­پور، هاشم. (1395). مسئله­ی حضور در فضا: آگاهی و عاملیت فضایی، با تأکید بر فضای عمومی شهری. مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 26، 73-91.
رفیعیان، مجتبی، داداشپور، هاشم، یزدانیان، احمد. (1396). صورتبندی انتقادی مسأله‏ ی فضا، با تاکید بر فضای عمومی‌شهری فضا چگونه از خلال روابطِ نیروها تولید و بازتولید می‌شود؟ پژوهشهای جغرافیای سیاسی، 6(2)، 79-108.
رفیعیان، مجتبی،  جهانزاد، نریمان. (1394). دگرگونی اندیشه در نظریه برنامه ریزی. تهران: آرمانشهر.
لینچ، کوین. (1381). بازنگری در سیمای شهر. ترجمه کوروش گلکار. صفه، 83، 34-74
لینچ، کوین. (1390). تئوری شکل شهر. ترجمه سید محمدحسین بحرینی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
لینچ، کوین. (1390). سیمای شهر. ترجمه منوچهر مزینی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مارکس، کارل. (1392). سرمایه جلد یکم، ترجمه حسن مرتضوی، تهران: انتشارات لاهیتا.
ویلسون، راس. (1389). تئودور آدورنو. ترجمه پویا ایمانی، تهران: نشر مرکز.
کالوینو، ایتالو. (1392). شهرهای بی نشان. ترجمه­ی فرزام پروا، تهران: موسسه انتشارات نگاه.
کرایب، یان(1393)، نظریه ی اجتماعی مدرن از پارسونز تا هابرماس ترجمه عباس مخبر. تهران: آگه.
Adorno, W.T. (1973). Negative dialectics. Translated by E.B.Ashton. London: Routledge.
Altay, D. (2007). Urban Spaces Re-Defined in Daily Practices - Minibar, Ankara. In L. FRERS, & L. MEIER, Encountering Urban Places Visual and Material Performances in the City (pp. 63-81). Hampshire: Ashgate.
Bensaid, D. (2002). Marx for Our Times. London: Verso.
Brenner, N. (2013). Theses on urbanization. Public culture, 25(1), 85-114.
Brenner, N., & Schmid, C. (2014). The ‘urban age’in question. International journal of urban and regional research, 38(3), 731-755.
Castree, N. (2009). The spatio-temporality of capitalism. Time & Society, 18(1), 26-61.
Castree, N., & Gregory , D. (2006). Space as a Keyword. In D. Harvey, David Harvey: A Critical Reader (pp. 270-295). Oxford: Blackwell.
Chaturvedi, S., & Painter, J. (2007). Whose world, whose order? Spatiality, geopolitics and the limits of the world order concept. Cooperation and Conflict, 42(4), 375-395.
Crang, M. (2005). Time: Space. In P. Lcloke, & R. Johnston, Spaces Of Geographical Thought (pp. 199- 221). London: SAGE Publications.
Crang, M., & Thrif, N. (2000). Thinking Space. London: Routledge.
Cuthbert, A. R. (2007). Urban design: requiem for an era–review and critique of the last 50 years. Urban Design International, 12(4), 177-223.
Degnen, C. (2013). ‘Knowing’, absence, and presence: the spatial and temporal depth of relations. Environment and Planning D: Society and Space, 31(3), 554-570.
Deleuze, G., & Guattari, F. (1987). Deleuze, Gilles and Guattari, Felx ( 1987). A Thousand Plateaus Capitalism And Schizophrenia. Translation and Foreword by Brian Massumi. Minneapolis: University of Minesota Press.
Kitchin, R., & Thrift, N. (2009). International encyclopedia of human geography. Elsevier.
Frers, L., & Meier, L. (2017). Resistance in public spaces: Questions of distinction, duration, and expansion. space and culture, 20(2), 127-140.
Goonewardena, K. (2004). Urban space and political consciousness: a report on theory. Review of Radical Political Economics, 36(2), 155-176.
Goonewardena, K. (2005). The urban sensorium: Space, ideology and the aestheticization of politics. Antipode, 37(1), 46-71.
Harvey, D. (1989). The Condition of Postmodernity An Enquiry into the Origins of Cultural Change. Cambridge: BLACKWELL.
Heydebrand, W. (2003). The time dimension in Marxian social theory. Time & Society, 12(2-3), 147-188.
Hillier, B., & Hanson, J. (1984). The social logic of space. Cambridge University Press.
Horkheimer, M., & Adorno, T. (2002). Dialectic Of Enlightenment Philosophical Fragments Edited by Gunzelin Schmid Noerr Translated by Edmund Jephcott. Stanford: Stanford University Press.
Jameson, F. (1990). Cognitive Mapping. In C. Nelson, & L. Grossberg, Marxism and the Interpretation of Culture (pp. 347-60). Chicago: University of Illinois Press.
Jessop, B. (2006). Spatial Fixes, Temporal Fixes and Spatio-Temporal Fixes. In N. Castree, & D. Gregory, David Harvey: A critical reader (pp. 142-167). Oxford: Blackwell Publishing.
Jones, M. (2009). Phase space: geography, relational thinking, and beyond. Progress in Human Geography 33(4), 487–506.
Lefebvre, H. (1976). Reflections on the politics of space. Translated by Michael J. Enders. Antipode, 8(2), 30-37.
Lefebvre, H. (1991). The production of space, Translated by Donald Nicholson-Smith. Oxford and Cambridge: Blackwell.
Lefebvre, H. (2009). State, space, world: selected essays. Minneapolis: University of Minnesota Press.
Löw, M. (2008). The constitution of space the structuration of spaces through the simultaneity of effect and perception. European Journal of Social Theory 11(1), 25-49.
Lynch, K. A. (1960). The image of the city. Cambridge: MIT Press.
Marcuse, P. (2009). From critical urban theory to the right to the city. City, 13(2-3), 185-197.
Massey, D. (1992). Politics and space/time. New Left Review vol. 196, 65-84.
Massey, D. (2005). For Space. London: SAGE.
McLoughlin, J. B. (1994). Centre or periphery? Town planning and spatial political economy. Environment and Planning A, 26(7), 1111-1122.
Merrifield, A. (2000). Henri lefebvre a socialist in space. In M. Crang, & N. Thrif, Thinking space (pp. 167-183). London: Routledge.
Paasi, A. (2003). Boundaries in a globalizing world. In K. Anderson, M. Domosh, S. Pile, & N. Thrift, Handbook of cultural geography (pp. 462-72). London: Sage.
Parr, H., Stevenson, O., Fyfe, N., & Woolnough, P. (2015). Living absence: the strange geographies of missing people. Environment and Planning D: Society and Space, 33(2), 191-208.
Pinder, D. (2002). In defence of utopian urbanism: imagining cities after the ‘end of utopia’. Geografiska Annaler: Series B, Human Geography, 84(3‐4), 229-241.
Pinder, D. (2015). Reconstituting the possible: Lefebvre, utopia and the urban question. International Journal of Urban and Regional Research, 39(1), 28-45.
Raffestin, C. (2012). Space, territory, and territoriality. Environment and planning D: society and space, 30(1), 121-141.
Sassen, S. (2000). New frontiers facing urban sociology at the Millennium. The British journal of sociology, 51(1), 143-159.
Savage, M. (2000). Walter benjamins urban thought a critical analysis. In M. Crang, & N. Thrift, Thinking space (pp. 33-54). London: Routledge.
shields, r. (2013). Spatial questions cultural topologies and social spatialisations. London: Sage.
Simonsen, K. (2005). Bodies, sensations, space and time: The contribution from Henri Lefebvre. Geografiska Annaler: Series B, Human Geography, 87(1), 1-14.
Smith, N. (2008). Uneven development. Athens: University of Georgia Press.
Smith, N. (2010). The revolutionary imperative. Antipode, 41, 50-65.
Tally Jr, R. T. (1996). Jameson’s project of cognitive mapping: A critical engagement. Social Cartography: Mapping Ways of Seeing Social and Educational Change, 399-416.
Thompson, E. P. (1967). Time, work-discipline, and industrial capitalism. Past & present, (38), 56-97.
Thrift, N. (2009). Space: the fundamental stuff of geography. In H. S. Nicholas J. Clifford, R. Stephen P., & G. Valentine, Key Concepts in geography (pp. 85- 97). London: Sage.
Wachsmuth, D. (2014). City as ideology: Reconciling the explosion of the city form with the tenacity of the city concept. Environment and Planning D: Society and Space, 32(1), 75-90.
Wilson, R. (2007). Theodor adorno. Abingdon: Routledge.
Yiftachel, O. (1998). Planning and social control: exploring the dark side. Journal of Planning Literature 12(4), 395-406.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 18 مرداد 1398
  • تاریخ بازنگری: 24 شهریور 1398
  • تاریخ پذیرش: 25 شهریور 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار